Obecność pracowników ogółem na polskim rynku pracy w 2022 r. była średnio o 3 lata dłuższa niż w 2010 r. Szacowany okres aktywności zawodowej kobiet zwiększył się w tym czasie z 29 lat do 32 lat (pomimo obniżenia wieku emerytalnego kobiet do 60 lat od 1 października 2017 r.). Dla porównania, średnio w UE szacowany czas aktywności zawodowej kobiet wzrósł z 31 lat do 34 lat pomiędzy 2010 r. a 2022 r. Obecność mężczyzn na rynku pracy zwiększyła się w tym okresie przeciętnie z 34 lat do 37 lat (w UE średnio z 37 lat do 39 lat). Pomimo wydłużenia oczekiwanej długości życia zawodowego Polek, wciąż plasują się one w pierwszej dziesiątce krajów UE pod względem najkrótszego czasu pozostawania na rynku pracy. Wynika to m.in. z niskiego poziomu aktywności zawodowej Polek (w wieku 15 lat i więcej) na tle pozostałych mieszkanek Wspólnoty, co jest związane m.in. z ich zróżnicowanym wiekiem emerytalnym.

Zarówno w Polsce, jak i w pozostałych krajach UE, kobiety rzadziej niż mężczyźni posiadają pracę. W 2022 r. w Polsce zatrudnionych było 81% kobiet w grupie wieku 25-54 lata, a mężczyzn w tej samej grupie wieku – 90%. Szybszy wzrost liczby pracujących kobiet niż mężczyzn obniżył lukę w zatrudnieniu i w 2022 r. po raz pierwszy była ona jednocyfrowa (wyniosła niecałe 9 p.proc.). Różnice w zatrudnieniu pomiędzy kobietami i mężczyznami zmniejszyły się również przeciętnie w UE, ale utrzymały się na poziomie powyżej 10 p.proc. Dostęp kobiet do rynku pracy zwiększył się w Polsce przede wszystkim na początku obecnej dekady, gdy w 2020 r. (pomimo okresu pandemii COVID-19) wzrost zatrudnienia kobiet i mężczyzn (w wieku 25-54 lata) zrównał się, a w kolejnych latach był szybszy w przypadku kobiet.

Zarówno na polskim, jak i na unijnym rynku pracy część branż odznacza się wyraźną dominacją jednej z płci. Najbardziej sfeminizowanymi obszarami aktywności zawodowej są od lat te związane ze zdrowiem i opieką społeczną oraz edukacją, a także działalnością gospodarstw domowych (obejmującą m.in. gotowanie, nauczanie, opiekę nad członkami gospodarstwa domowego oraz inne usługi, w tym produkcję różnych wyrobów na potrzeby gospodarstwa) – kobiety w Polsce stanowią ponad 80% ogółu pracujących w każdej z tych sekcji. Najwięcej kobiet w Polsce podejmuje pracę w handlu (w latach 2010-2022 16-18% w ogólnej liczbie pracujących kobiet), w szczególności detalicznym, a także w przetwórstwie przemysłowym (14-16%), zwłaszcza przy produkcji artykułów spożywczych, oraz w edukacji (13-15%).

Kobiety w Polsce nie tylko rzadziej niż mężczyźni znajdują zatrudnienie, ale również częściej (ponad dwa razy) wycofują się z rynku pracy. Zjawisko bierności zawodowej jest dziś jednak mniej powszechne niż ponad dekadę temu. Od 2010 r. odsetek biernych zawodowo (w wieku 25-54 lata) obniżył się zarówno wśród kobiet (z 23% do 17% w 2022 r.), jak i wśród mężczyzn (z 13% do 8%). Pozostawanie poza rynkiem pracy w Polsce jest rzadsze niż średnio w UE (gdzie bierność zawodowa dotyczyła w 2022 r. 19% kobiet i 8% mężczyzn). Nadal w przypadku kobiet najczęstszą przyczyną braku aktywności zawodowej są obowiązki opiekuńcze. W 2022 r. dotyczyło to 42% biernych zawodowo kobiet w Polsce (wobec 26% kobiet w UE); Polki jako drugie w UE (po Irlandkach) najczęściej wycofują się z rynku pracy właśnie z powodu opieki nad dziećmi lub innymi dorosłymi członkami rodziny.

Pobierz dane .xls

Po dekadzie wahań, z przewagą negatywnych tendencji, luka płacowa w Polsce w 2021 r. spadła do poziomu z 2010 r., gdy kobiety zarabiały o 4,5% mniej niż mężczyźni. Płace kobiet w Polsce zmniejszyły dystans do wynagrodzeń mężczyzn w większości sekcji w tym okresie – najbardziej w zakwaterowaniu i gastronomii, gdzie luka płacowa zmalała czterokrotnie. Natomiast różnice w zarobkach na niekorzyść kobiet powiększyły się w edukacji, informacji i komunikacji, działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej, a także w pozostałej działalności usługowej.

Największa luka płacowa utrzymuje się w finansach i ubezpieczeniach, gdzie od lat kobiety zarabiają o ponad 30% mniej od mężczyzn (choć zróżnicowanie wynagrodzeń w tej sekcji stopniowo maleje). Są również branże, w których to kobiety mogą cieszyć się wyższymi niż mężczyźni zarobkami; od lat praca kobiet jest lepiej opłacana od pracy mężczyzn np. w budownictwie (o ok. 10% w 2021 r.). Kobiety otrzymują wyższe wynagrodzenia również w działalności związanej z dostawą wody, gospodarką odpadami i rekultywacją oraz w transporcie i gospodarce magazynowej (o 1-5% w 2021 r.).

Luka płacowa w Polsce jest zróżnicowana w zależności od pracodawcy i wymiaru czasu pracy. Podobnie jak w większości krajów UE, w sektorze publicznym jest ona mniejsza niż w sektorze prywatnym. Ponadto od 2020 r. zarobki kobiet zatrudnionych w instytucjach sektora publicznego zaczęły przewyższać płace mężczyzn średnio o 0,6% (w sektorze prywatnym są nadal średnio o kilkanaście procent niższe). Pod względem wymiaru czasu pracy luka płacowa w Polsce jest większa w przypadku kobiet pracujących na część etatu niż wśród kobiet pracujących na pełny etat. W ostatnim dziesięcioleciu zróżnicowanie wynagrodzeń ze względu na wymiar czasu pracy było w Polsce na ogół dwukrotnie większe na niekorzyść kobiet pracujących w niepełnym niż w pełnym wymiarze czasu pracy (9,5% wobec 4,2% w 2021 r.).

Pobierz dane .xls

W 2022 r. wśród aktywnych zawodowo Polek (w wieku 25-64 lata) co trzecia miała jednocześnie wyższe wykształcenie i pracowała w sferze nauka i technika (w 2010 r. – co czwarta). Mężczyzn pod tym względem było znacznie mniej; w 2022 r. co piąty z nich posiadał wyższe wykształcenie i pracował dla nauki i techniki (w 2010 r. – co ósmy). Dzięki swoim wysokim kwalifikacjom kobiety w Polsce stanowią od lat większą część tzw. rdzenia zasobów ludzkich dla nauki i techniki (Core of Human Resources in Science and Technology – HRSTC). Są to osoby z wyższym wykształceniem, które wykonują zajęcia związane z tworzeniem, rozwojem, rozpowszechnianiem i zastosowaniem wiedzy naukowo-technicznej. Przewaga kobiet nad mężczyznami w tym obszarze w ciągu dekady powiększyła się (w 2022 r. udział kobiet i mężczyzn w liczbie pracujących w HRSTC wyniósł odpowiednio 62% i 38%). Obecnie daje to Polkom 5. lokatę wśród mieszkanek UE pod względem największego udziału w HRSTC, co oznacza awans o jedną pozycję w relacji do 2010 r.

W ramach rdzenia zasobów ludzkich dla nauki i techniki, zawodami o kluczowym znaczeniu dla ich rozwoju są specjaliści i inżynierowie (Scientists and Engineers – SE). Reprezentacja obu płci wśród SE od lat w Polsce jest niemal wyrównana; na początku ubiegłej dekady nieznacznie większy udział stanowiły kobiety, a w ostatnich latach – mężczyźni. Aktualnie daje to Polkom 6. miejsce w UE pod względem największego ich udziału w zawodach SE (w 2010 r. Polki zajmowały 1. pozycję). Utrata przewagi liczebnej specjalistek i inżynierek po roku 2010 w Polsce związana jest m.in. z szybszym wzrostem zatrudnienia mężczyzn niż kobiet w tej grupie zawodów oraz pogorszeniem sytuacji specjalistek i inżynierek na rynku pracy w czasie pandemii. W 2020 r. po raz pierwszy liczba Polek pracujących jako SE spadła rok do roku o kilkanaście tysięcy, podczas gdy liczba odpowiedników wśród mężczyzn zwiększyła się o podobną wartość. W latach 2021-2022 Polki ponownie zaczęły zasilać grono specjalistek i inżynierek, przywracając trend obserwowany przed wybuchem pandemii. Wśród Polek pracujących w grupie zawodów SE największy odsetek stanowią od lat specjalistki do spraw zdrowia (ponad 80% w ogólnej liczbie specjalistów w tej dziedzinie), a najmniejszy – specjalistki do spraw technologii informacyjno-komunikacyjnych (15% wszystkich specjalistów do spraw ICT).

O ile sytuacja w gospodarce ogółem wskazuje na niemal równy udział kobiet i mężczyzn wykonujących zawody specjalistów i inżynierów, o tyle jest ona zróżnicowana w zależności od zaawansowania technologicznego działalności gospodarczej. Największa dysproporcja (na niekorzyść kobiet) występuje w sektorach wysokiej techniki (high-technology sectors), gdzie głównie powstają innowacje i oferowane są atrakcyjne warunki zatrudnienia. W Polsce, podobnie jak przeciętnie w UE, reprezentacja kobiet jest w nich zdecydowanie niższa niż mężczyzn. Dopiero co piąty specjalista i inżynier w Polsce pracujący w high-tech to kobieta (sytuacja w 2022 r. nie zmieniła się istotnie w stosunku do obserwowanej w 2010 r.).

Pobierz dane .xls

Sytuacja Polek na rynku pracy w 2022 r. była znacznie lepsza niż w 2010 r., chociaż pod niektórymi względami pozostawała słabsza od sytuacji mężczyzn. Kobiety nadal są nieco bardziej niż mężczyźni zagrożone bezrobociem, mimo że w okresie 2010-2022 zmniejszyło się ono bardziej po stronie kobiet niż mężczyzn. Stopa bezrobocia (wg BAEL) w tym okresie zmniejszyła się z 10,3% do 2,9% wśród kobiet i z 9,7% do 2,8% wśród mężczyzn. Najwyższą stopą bezrobocia ze względu na wiek cechują się osoby młode (w wieku 15-29 lat), które wkraczają na rynek pracy lub są na nim od niedawna. Na ogół problem bezrobocia częściej dotyczy młodych kobiet; w 2022 r. stopa bezrobocia kobiet w wieku 15-29 lat była wyższa niż wśród ich rówieśników (7,0% wobec 6,6%). Dysproporcja pomiędzy nimi była w 2022 r. znacznie mniejsza niż na początku poprzedniej dekady; największą różnicę pomiędzy stopą bezrobocia młodych kobiet a stopą bezrobocia młodych mężczyzn odnotowano w 2012 r. (20,6% wobec 16,8%). Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-29 lat zwiększał się w okresie 2010-2022 w wolniejszym tempie wśród kobiet (z 39% do 43%) niż wśród mężczyzn (z 48% do 53%).

W szczególnej sytuacji na rynku pracy są również bezrobotni powyżej 50 roku życia. Zagrożenie bezrobociem w tej grupie w latach 2010-2022 stopniowo zmniejszało się, a stopa bezrobocia była na ogół mniejsza wśród kobiet (odmiennie niż w pozostałych grupach wieku). Bezrobocie ogółem wśród osób w wieku 50-59 lat zmniejszyło się w tym okresie średnio czterokrotnie; z 8,1% do 1,9% wśród kobiet i z 8,5% do 2,3% wśród mężczyzn. Jednocześnie zwiększył się wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 50-59 lat; z 47% do 75% w przypadku kobiet i z 63% do 81% w przypadku mężczyzn.

Do osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy należą również bezrobotni posiadający co najmniej jedno dziecko poniżej 6 roku życia. W Polsce (podobnie jak średnio w UE) zatrudnienie jest mniej powszechne wśród matek małych dzieci niż przeciętnie wśród kobiet ogółem. W Polsce wskaźnik zatrudnienia kobiet w wieku 25-49 lat ogółem wyniósł w 2022 r. 81%, a kobiet w tej samej grupie wieku będących matkami małego dziecka (w wieku poniżej 6 roku życia) – 71%. W przypadku mężczyzn ta różnica jest znacznie mniejsza – wskaźnik zatrudnienia mężczyzn ogółem w wieku 25-49 lat wyniósł 91%, a mężczyzn będących ojcami małego dziecka – 85%.

Wraz ze wzrostem liczby posiadanych dzieci, wskaźnik zatrudnienia kobiet w Polsce maleje (podobnie jak średnio w UE), podczas gdy wskaźnik zatrudnienia ojców wykazuje lekką tendencję wzrostową (odwrotnie niż w UE, gdzie wraz z kolejnym dzieckiem wskaźnik zatrudnienia mężczyzn zmniejsza się). W efekcie, wzrostowi liczby dzieci towarzyszy pogłębienie się dysproporcji w zatrudnieniu pomiędzy matkami a ojcami małych dzieci. Zatrudnienie w Polsce matek jednego lub dwojga małych dzieci jest nieco rzadsze na tle przeciętnej unijnej; w przypadku matek trojga lub większej liczby dzieci ich zatrudnienie jest z kolei bardziej powszechne w Polsce niż średnio w UE (w 2022 r. 57% wobec 53%).

Pobierz dane .xls