Raport 2022
Polska na drodze zrównoważonego rozwoju
Rozwój zrównoważony środowiskowo

Rozwój gospodarczy

Zrównoważony rozwój gospodarczy powinien odbywać się z poszanowaniem środowiska i dążyć do rozważnego wykorzystania zasobów naturalnych oraz zmniejszania emisji zanieczyszczeń i produkcji odpadów. W Polsce w ostatniej dekadzie zaobserwowano pozytywne zmiany pod tym względem, choć o mniejszej skali niż przeciętnie w UE. Produkt krajowy brutto w Polsce w latach 2010-2021 zwiększył się realnie o 46%, a wzrostowi gospodarczemu towarzyszyło bardziej efektywne wykorzystanie zasobów materiałowych i wody oraz zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. Ostatnie dziesięciolecie było jednak nietypowe. W 2020 r. wybuchła pandemia Covid-19, która w wielu krajach spowodowała niespotykane dotąd ograniczenie aktywności społecznej i gospodarczej. W Polsce wywołało to krótkotrwałe, ale wyraźne pogorszenie wyników makroekonomicznych i mogło mieć również wpływ na skalę oddziaływania gospodarki na środowisko.

PKB (ceny stałe) rok poprzedni=100
PKB (ceny stałe) 2010=100
Emisje gazów cieplarnianych i PKB (ceny stałe) 2010=100

Zużycie i wydajność zasobów

Zużycie zasobów przez gospodarkę obrazują dwie miary: krajowa konsumpcja materialna (DMC – domestic material consumption) oraz ślad materiałowy (MF – material footprint). Mówią one o wykorzystaniu tych samych rodzajów surowców (biomasy, metali, minerałów i kopalnych nośników energii), ale z innej perspektywy. Krajowa konsumpcja materialna mierzy całkowitą ilość materiałów faktycznie zużytych przez daną gospodarkę, natomiast ślad materiałowy odnosi się do potencjalnej ilości materiałów, wymaganej do końcowego zaspokojenia potrzeb tej gospodarki. Ślad materiałowy obejmuje zatem cały łańcuch produkcji i dostaw i uwzględnia również te materiały, które zostały zużyte do wytworzenia i transportu dóbr zaimportowanych. Jeśli krajowa konsumpcja materialna jest większa niż ślad materiałowy, to znaczy, że materiały pozyskiwane przez daną gospodarkę są również eksportowane na potrzeby konsumpcji w innych krajach. Jeśli zaś jest ona mniejsza od śladu materiałowego, oznacza to, że materiały są importowane przez gospodarkę krajową i konsumpcja w obrębie tej gospodarki wymaga pozyskania surowców z innych gospodarek.

W Polsce krajowa konsumpcja materialna i ślad materiałowy są na ogół zbliżone (w ostatniej dekadzie średnioroczna DMC wyniosła ok. 660 mln ton, a MF – ok. 655 mln ton). W przeliczeniu na 1 osobę obie wielkości są większe niż przeciętnie w UE: według ostatnich dostępnych danych zarówno roczna krajowa konsumpcja materialna, jak i ślad materiałowy przypadające na 1 mieszkańca naszego kraju wynosiły po ok. 18 ton, podczas gdy w UE nie przekroczyły 15 ton. Polska gospodarka zużywa surowce ze zmienną intensywnością, ale przeważnie z tendencją rosnącą. W porównaniu z 2010 r. krajowa konsumpcja materialna w 2021 r. była o 10% większa, a ślad materiałowy w 2019 r. o 18% większy. Do wzrostu krajowej konsumpcji materialnej w Polsce przyczyniło się m.in. zwiększenie wykorzystania metali i minerałów (o 21%) oraz biomasy (o 7%), przy ograniczeniu zużycia wysokoemisyjnych paliw kopalnych (o 7%).

Relacja PKB do krajowej konsumpcji materialnej wskazuje, że materiały są wykorzystywane przez polską gospodarkę mniej produktywnie niż przez większość pozostałych gospodarek Unii. W 2021 r. 1 kilogram surowców pozwolił na wytworzenie PKB o wartości 1,4 PPS (w UE średnio 2,3 PPS), plasując nasz kraj na 22. miejscu w UE pod względem efektywności wykorzystania materiałów. Wśród krajów UE najwyższą produktywnością zasobów charakteryzowała się gospodarka Niderlandów, w której 1 kilogram zasobów pozwalał na wytworzenie PKB o wartości 5,7 PPS, a najniższą Bułgarii i Rumunii – po 0,8 PPS.

Krajowa konsumpcja materialna (DMC) i ślad materiałowy (MF) na 1 mieszkańca w Polsce
Krajowa konsumpcja materialna (DMC) i ślad materiałowy (MF) na 1 mieszkańca w UE
Produktywność zasobów

Efektywność wykorzystania energii

W latach 2010-2020 polska gospodarka co roku zużywała od 60 mln do 73 mln ton energii (wyrażonej w jednostce oleju ekwiwalentnego). W przeliczeniu na 1 mieszkańca zużycie energii w Polsce było nieznacznie mniejsze od przeciętnego w UE, np. w 2020 r. w Polsce wyniosło 1,9 toe wobec 2,0 toe w UE (a w 2010 r. odpowiednio 1,7 toe wobec 2,3 toe). Energia w naszym kraju była jednak wykorzystywana nieco mniej produktywnie niż przeciętnie w Unii. W 2020 r. 1 kilogram oleju ekwiwalentnego pozwolił w Polsce na wytworzenie PKB o wartości 8,6 PPS (w 2010 r. było to 6,0 PPS), podczas gdy średnio w UE – 9,7 PPS (wobec 6,8 PPS w 2010 r.).

Energia w Polsce jest wykorzystywana głównie przez gospodarstwa domowe i transport (w 2020 r. każdy z tych sektorów zużył po niemal 1/3 całej energii wykorzystanej finalnie przez gospodarkę); znaczną jej część pochłaniają również przemysł (23%) i usługi (11%). W porównaniu z początkiem dekady gospodarstwa domowe nieco ograniczyły zużycie energii (w 2020 r. było ono o 4% niższe niż w 2010 r.); spadło także jej wykorzystanie przez sektor usługowy (o 14%). Znacznie wzrosło natomiast zużycie energii przez transport (o 27%) oraz przez przemysł (o 18%).

Zużycie końcowe energii na 1 mieszkańca
Produktywność energii
Struktura zużycia końcowego energii wg sektorów

Wykorzystanie energii z odnawialnych źródeł

Energia w Polsce pochodzi głównie z paliw kopalnych. Wykorzystanie jej odnawialnych źródeł (OZE) stopniowo się zwiększa, ale pozostaje mniejsze niż przeciętnie w UE. W 2020 r. w Polsce z OZE pochodziło 16% zużytej energii ogółem (wobec 9% w 2010 r.), podczas gdy w UE – 22% (wobec 12%). Wykorzystanie OZE w naszym kraju jest najbardziej powszechne w ciepłownictwie i chłodnictwie: w latach 2010-2020 udział energii z OZE w zużyciu końcowym energii brutto zwiększył się w tym sektorze z 12% do 22%. Również w sektorze elektroenergetycznym skala wykorzystania OZE znacznie się zwiększyła: z 6% do 16%. Jedynie w transporcie nie zaobserwowano zmian pod tym względem i pozyskanie energii z OZE pozostało relatywnie niewielkie (7%).

W przypadku energii elektrycznej w 2020 r. z OZE wyprodukowano 18% prądu w naszym kraju (wobec 7% w 2010 r.), ale było to nadal ponad dwukrotnie mniej niż średnio w UE. W Polsce najczęściej wykorzystywanym odnawialnym źródłem energii elektrycznej jest wiatr – w 2020 r. pochodziło z niego 10% prądu wygenerowanego w kraju (wobec 1% w 2010 r.). Na dużo mniejszą skalę wykorzystywane są biomasa i biogaz (5%) oraz woda i ogniwa fotowoltaiczne (po 1%). W innych krajach UE wykorzystanie OZE do produkcji prądu jest zróżnicowane. Największe jest w Danii i Austrii (w których w 2020 r. z OZE wyprodukowano odpowiednio 82% i 76% energii elektrycznej), a najmniejsze na Malcie (11%). Zróżnicowany jest również dobór głównych odnawialnych źródeł, np. w Danii wiodącym odnawialnym źródłem jest wiatr (w 2020 r. pochodziło z niego 57% energii elektrycznej), w Austrii, Łotwie, Szwecji i Chorwacji – woda (58%-42%), a w Estonii – biomasa i biogaz (31%).

Udział energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu końcowym energii brutto wg sektorów
Struktura źródeł energii wykorzystywanych do produkcji energii elektrycznej
Udział wybranych odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej

Zużycie wody i jej produktywność

Polska należy do gospodarek UE o stosunkowo dużym zapotrzebowaniu na wodę. W 2020 r. w Polsce 1 m3 wody pozwolił na wytworzenie PKB o wartości 95 PPS (w 2010 r. – 52 PPS). Dla porównania w Grecji i Bułgarii (krajach o najmniejszej produktywności wody) 1 m3 wody w 2020 r. został wykorzystany do wytworzenia PKB o wartości 20 PPS, a w Danii, Łotwie i Czechach (państwach z grupy tych o największej produktywności wody) – o wartości powyżej 200 PPS.

Największa ilość wody zużywanej w Polsce na cele gospodarki i ludności zostaje wykorzystana przez przemysł (co roku ponad 70%), a pozostała część jest przeznaczana na cele eksploatacji sieci wodociągowej (poniżej 20%) oraz na cele związane z napełnianiem i uzupełnianiem stawów rybnych (ok. 10%). Roczne zużycie wody zmniejszyło się w ciągu dekady: w 2021 r. wyniosło 8,8 mld m3, podczas gdy w 2010 r. – 10,3 mld m3. Ograniczeniu uległo zużycie wody na cele przemysłowe (z 7,7 mld m3 do 6,4 mld m3) oraz do napełniania i uzupełniania stawów rybnych (z 1,1 mld m3 do 0,8 mld m3), podczas gdy jej wykorzystanie na cele eksploatacji sieci wodociągowej nieco wzrosło (z 1,5 mld m3 do 1,6 mld m3).

Woda z eksploatacji sieci wodociągowej głównie – w niemal 80%, zużywana jest przez gospodarstwa domowe (reszta trafia na cele produkcyjne i inne, np. związane z działalnością usługową). Na 1 członka gospodarstwa domowego w 2021 r. przypadały w naszym kraju średnio 34 m3 wody zużytej w ciągu roku – więcej niż w 2010 r., kiedy było to 31 m3. Na tle innych krajów UE mieszkańcy Polski wyróżniają się jednak stosunkowo niskim zużyciem wody: w 2020 r. najwięcej zużył jej statystyczny mieszkaniec Grecji – 107 m3, a najmniej mieszkaniec Litwy – 27 m3. W Polsce więcej wody pobierają mieszkańcy miast niż wsi. Jednak o ile w miastach zużycie wody przez gospodarstwa domowe nie zmieniło się od 2010 r. (rocznie wynosiło 35 m3 na osobę), to na wsi wyraźnie wzrosło (z 25 m3 do 31 m3 na 1 mieszkańca w 2021 r.), co było spowodowane m.in. rozpowszechnieniem sieci wodociągowej na tych obszarach.

Produktywność wody w krajach UE
Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności
Zużycie wody na 1 mieszkańca w gospodarstwach domowych
Pomorskie 50,7 mln Zachodniopomorskie 50,7 mln Warmińsko-mazurskie 50,7 mln Mazowiecki regionalny 50,7 mln Warszawski stołeczny50,7 mln Podlaskie 50,7 mln Polska 50,7 mln Lubelskie 50,7 mln Podkarpackie 50,7 mln Świętokrzyskie 50,7 mln Kujawsko-pomorskie 50,7 mln Lubuskie 50,7 mln Dolnośląskie 50,7 mln Opolskie 50,7 mln Śląskie 50,7 mln Łódzkie 50,7 mln Małopolskie 50,7 mln Wielkopolskie 50,7 mln m3 > 37,0 33,9 - 36,9 30,8 - 33,8 27,7 - 30,7 24,6 - 27,6 ≤ 24,5

Raport 2022
Polska na drodze zrównoważonego rozwoju
Rozwój zrównoważony środowiskowo
Copyright (c) 2022 ApexCharts

logo

Główny Urząd Statystyczny
Aleja Niepodległości 208
00-925 Warszawa
SDG@stat.gov.pl