Według rankingu aktywnego starzenia (Active Ageing Index – AAI), określającego stopień potencjału osób starszych i ich wkładu wnoszonego do społeczeństwa i gospodarki, polskie społeczeństwo w wieku 55-74 lata jest jednym z najmniej aktywnych w UE. W 2020 r. gorzej od Polski wypadły pod tym względem: Rumunia, Chorwacja i Grecja; dziesięć lat wcześniej – Słowacja i Węgry.

W Polsce w latach 2010-2020 wskaźnik aktywnego starzenia się ogółem, przyjmujący wartości od 0 do 100 (im większa wartość, tym lepsze wykorzystanie potencjału osób starszych), zwiększył się z 27 pkt do 31 pkt (średnio w UE z 32 pkt do 37 pkt). W 2020 r. różnica między potencjałem Polek i ich wkładem w społeczeństwo a potencjałem Polaków w tym zakresie była mniejsza niż 10 lat wcześniej (wśród kobiet punktacja zwiększyła się z 25 do 30, a wśród mężczyzn – z 30 do 33). W przypadku średniej dla UE potencjał i wkład osób starszych w społeczeństwo zwiększył się w ciągu dekady w podobnym stopniu wśród kobiet i mężczyzn.

Spośród monitorowanych za pomocą wskaźnika AAI obszarów kobiety starzeją się mniej aktywnie niż mężczyźni pod względem zatrudnienia, zdrowia oraz poczucia bezpieczeństwa (zarówno fizycznego jak i materialnego) i niezależności (np. pod względem samodzielnego mieszkania i prowadzenia gospodarstwa domowego). Oznacza to, że wśród osób w grupie wieku 55-74 lata Polki rzadziej niż Polacy były aktywne na rynku pracy oraz były częściej narażone na ubóstwo; ich dochody zaś były niższe niż dochody mężczyzn. Kobiety rzadziej niż mężczyźni w Polsce czuły się bezpiecznie i rzadziej żyły niezależnie.

Aktywniejsze starzenie się na korzyść kobiet dotyczy natomiast udziału w życiu społecznym; kobiety częściej angażują się w aktywności takie jak m.in. opieka nad młodszymi bądź starszymi członkami rodziny oraz wolontariat. Również niektóre warunki sprzyjające aktywnemu starzeniu się działają w Polsce na korzyść kobiet; np. dłuższe jest ich oczekiwane dalsze trwanie życia oraz w lepszej kondycji są ich więzi społeczne.

Pobierz dane .xls

Polska, podobnie jak większość krajów regionu, zmaga się z problemem starzejącego się społeczeństwa. W 2010 r. co piąta osoba w Polsce miała 60 lat lub więcej, a w 2022 r. – już co czwarta. Większość z nich stanowią seniorki (blisko 60% wszystkich osób w tej grupie wieku). Dla porównania – kobiety w populacji ogółem stanowią w naszym kraju nieco więcej niż połowę ludności.

Rosnąca populacja osób starszych, przy jednoczesnym spadku liczby osób w wieku produkcyjnym (oraz przedprodukcyjnym), stanowi wyzwanie m.in. dla systemu emerytalnego. W 2010 r. na 100 kobiet w wieku produkcyjnym (18-59 lat) przypadało 38 kobiet w wieku emerytalnym (60 lat i więcej). Dekadę później relacja pogorszyła się – w 2022 r. na 100 kobiet w wieku produkcyjnym było już 55 seniorek. Analogiczna sytuacja ma miejsce wśród mężczyzn, przy czym liczba będących w wieku emerytalnym (65 lat i więcej) przypadająca na 100 mężczyzn w wieku produkcyjnym (18-64 lata) zwiększyła się w ciągu dekady z 15 do 25. Podobne tendencje obserwowane są we wszystkich krajach UE.

Rozwój medycyny, poprawa warunków życia oraz rosnąca świadomość społeczna dotycząca zdrowego trybu życia pozwalają aktualnie mieszkańcom Polski żyć przeciętnie dłużej niż w poprzednich dziesięcioleciach. Pozytywne tendencje zaburzyła pandemia COVID-19, której towarzyszyło zwiększenie liczby zgonów – w latach 2020-2021 przeciętne trwanie życia w momencie narodzin obniżyło się do poziomu notowanego w 2010 r. W 2022 r. przeciętne trwanie życia ponownie zaczęło się zwiększać i wyniosło 81 lat dla kobiet i 73 lata dla mężczyzn. Również kobieta w wieku 60 lat ma przeciętnie więcej lat do przeżycia (około 24 lata) niż mężczyzna będący jej rówieśnikiem (poniżej 20 lat). Wyniki te są wciąż poniżej średniej UE – przeciętnie sześćdziesięcioletnie Europejki przeżywają jeszcze średnio 25 lat, a sześćdziesięcioletni Europejczycy – ponad 20 lat.

Kobiety w Polsce nie tylko cieszą się dłuższym życiem niż mężczyźni, ale cieszą się również dłużej zdrowiem. Urodzona w 2021 r. Polka w momencie narodzin ma do przeżycia średnio 65 lat w zdrowiu, a Polak – 61 lat (po ok. 2 lata więcej niż w 2010 r.). Natomiast kobieta, która w 2021 r. przekroczyła 65 rok życia, ma do przeżycia w zdrowiu jeszcze średnio 9 lat (jej rówieśnik – niemal 8 lat).

Pobierz dane .xls

W Polsce osoby starsze (w wieku 60 lat i więcej) są nieco mniej zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym niż ich rówieśnicy w UE. Od 2015 r. na każde 100 badanych seniorów liczba tych zagrożonych ubóstwem wahała się w Polsce od 17 do 20 osób, a w UE od 20 do 21. Natomiast podobnie jak w całej UE to seniorki częściej niż seniorzy borykały się z ubóstwem. Na każde 100 Polek w wieku 60 lat i więcej zagrożonych ubóstwem było od 18 do 22, zaś na 100 Polaków w tej samej grupie wieku – od 15 do 17. Wzrost zagrożenia ubóstwem wśród kobiet w okresie pandemii COVID-19, przy niewielkiej poprawie pod tym względem wśród mężczyzn, spowodował pogłębienie dysproporcji ubóstwa pomiędzy seniorkami i seniorami.

Narażenie na ubóstwo – większe po stronie kobiet niż mężczyzn – można tłumaczyć m.in. wysoką różnicą przeciętnych świadczeń emerytalnych pomiędzy płciami, wynoszącą nieco ponad 30%. Różnica ta pogłębia się z czasem na niekorzyść kobiet; w okresie 2011-2022 przeciętne świadczenie emerytalne wzrosło o 63% dla kobiet i o 64% dla mężczyzn. W efekcie, od 2020 r. przeciętna emerytura kobiet jest o ponad 1 tys. zł niższa niż przeciętna emerytura mężczyzn. Różnice w wysokości świadczeń emerytalnych między seniorkami i seniorami spowodowane są m.in.: niższym wiekiem emerytalnym kobiet, luką płacową, a także dłuższym trwaniem życia kobiet.

W 2018 r. swoją sytuację finansową seniorki oceniły gorzej niż ich rówieśnicy. Na każde 100 kobiet (w wieku 65 lat i więcej), biorących udział w badaniu spójności społecznej, 34 były zadowolone ze swojej sytuacji finansowej, podczas gdy zadowolonych mężczyzn było 43 na 100 (w tej samej grupie wieku). Również mniej seniorek (60 na 100) niż seniorów (65 na 100) było zadowolonych z warunków życia.

Pobierz dane .xls

Z przeprowadzonego w Polsce w 2021 r. Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań wynika, że w ciągu dekady liczba osób z niepełnosprawnością (w wieku 15 lat i więcej) zwiększyła się o 15% (do 5,2 mln w 2021 r.). To oznacza, że aktualnie co szóstego mieszkańca Polski w wieku 15 lat i więcej dotyka jakiś rodzaj niepełnosprawności (10 lat temu – co siódmego). W tym okresie przybyło więcej osób niepełnosprawnych biologicznie, tj. odczuwających ograniczenia podstawowych czynności życiowych odpowiednich dla ich wieku (ich liczba zwiększyła się o 28%) niż osób posiadających prawne potwierdzenie niepełnosprawności (wzrost o 8%). W gronie osób starszych (w wieku 60 lat i więcej) liczba osób niepełnosprawnych biologicznie zwiększyła się o 45% w porównaniu z 2011 r. (o 40% wśród kobiet i o 55% wśród mężczyzn), a liczba osób z orzeczoną niepełnosprawnością wzrosła o 32% (wśród kobiet o 33%, a w przypadku mężczyzn – o 31%).

W 2021 r. seniorzy stanowili ponad połowę wszystkich osób z niepełnosprawnością w wieku 15 lat i więcej; odsetek ten zwiększył się w ciągu dekady z 55% do 66%. Podobnie jak dekadę temu, z niepełnosprawnością zmagała się co trzecia osoba w wieku starszym (dotyczyło to zarówno kobiet, jak i mężczyzn). W Polsce ponad połowa osób z niepełnosprawnością (w wieku 15 lat i więcej) to kobiety (56% w 2021 r. wobec 54% w 2011 r.); w grupie wieku 60 lat i więcej stanowią blisko 60%. W przypadku starszych kobiet to one częściej niż starsi mężczyźni posiadają prawne orzeczenie o niepełnosprawności (w 2021 r. 56% kobiet i 44% mężczyzn). Zdecydowanie częściej niż mężczyźni deklarują również niepełnosprawność biologiczną (odpowiednio 64% i 36%). Podobne różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami wykazał spis z 2011 r.

Wraz ze wzrostem populacji osób starszych, w tym z niepełnosprawnością, przybywa w Polsce podopiecznych w zakładach opieki długoterminowej (zapewniających całodobowy dostęp do świadczeń m.in. pielęgnacyjnych, rehabilitacyjnych czy opiekuńczych). W 2022 r. liczba podopiecznych w wieku 61 lat i więcej zwiększyła się o 49% w porównaniu z 2012 r. (z 21 tys. do 32 tys.). Grupa seniorów, którzy stanowią większość pacjentów tego typu zakładów (87% w 2022 r. wobec 81% w 2012 r.), była jednocześnie jedyną grupą, która zwiększyła swoją liczebność w tych placówkach. Wśród ogółu podopiecznych (19 lat i więcej) kobiety stanowią ok. 65%, a im starsza grupa wieku tym ich udział jest większy. Wśród pacjentów w wieku senioralnym kobiety stanowiły w 2022 r. 69% (wobec 73% w 2012 r.). Choć liczba kobiet leczonych w zakładach opieki długoterminowej od lat przewyższa liczbę mężczyzn, to w porównaniu z 2012 r. liczba pacjentów zakładów opieki długoterminowej zwiększyła się znacznie bardziej po stronie starszych mężczyzn (wzrost o 73%) niż starszych kobiet (wzrost o 41%).

Pobierz dane .xls