Pozytywny wpływ na stan zdrowia ma utrzymywanie prawidłowej masy ciała. Występująca w młodym wieku nadmierna masa ciała lub niedowaga może skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi w życiu dorosłym. W Polsce nadmierna masa ciała wśród młodzieży (z nadwagą lub otyłością) jest mniej powszechna niż w pozostałych grupach wieku. Z badań zrealizowanych w 2014 r. i 2019 r.¹ wynika jednak, że odsetek osób młodych borykających się z nadwagą zwiększył się w dużo szybszym tempie (z 13% do 20% w grupie wieku 15-19 lat i z 22% do 29% w grupie wieku 20-24 lata) niż w pozostałych grupach wieku. Również otyłość jest znacznie rzadsza wśród młodzieży niż w pozostałych grupach wieku, ale odsetek osób młodych z otyłością zwiększył się najbardziej w ostatniej dekadzie. Nadwaga dotyczy częściej chłopców i młodych mężczyzn, a otyłość – dziewcząt i młodych kobiet.

Odmienne tendencje kształtują się w zakresie niedowagi. Niewystarczająca masa ciała jest częstszym problemem wśród osób młodszych. W 2019 r. odsetek młodzieży (w wieku 15-19 lat) z niedowagą wyniósł blisko 10% (w 2014 r. sięgał blisko 15%). W grupie nieco starszej młodzieży (w wieku 20-24 lata) odsetek osób z niedowagą zwiększył się z blisko 7% do ponad 8% w okresie 2014-2019. Niedowaga częściej dotyczy dziewcząt i młodych kobiet niż chłopców i młodych mężczyzn.

1) Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia (EHIS) jest realizowane co 6 lat. Kolejna edycja badania odbędzie się w 2025 r., a jego wyniki zostaną opublikowane w czerwcu 2027 r., m.in. w publikacji „Stan zdrowia ludności Polski w 2025 r.”

Problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała wśród młodzieży są związane m.in. z pogarszającymi się nawykami żywieniowymi (np. coraz rzadszym spożywaniem owoców i warzyw). Wyniki badania EHIS pokazują, że w Polsce odsetek młodych osób (w grupie wieku 15-24 lata) spożywających owoce przynajmniej raz dziennie zmniejszył się z 55% do 51% w okresie 2014 - 2019, a warzyw – odpowiednio z 51% do 48%. Inaczej sytuacja wygląda w krajach Wspólnoty, gdzie spożycie owoców i warzyw (przynajmniej raz w ciągu dnia) przez młodzież wzrosło; w przypadku owoców – średnio z 43% do 45%, a w przypadku warzyw - z 39% do 44%. Mimo niekorzystnych tendencji w przypadku młodych Polaków, sięgają oni po owoce i warzywa chętniej niż średnio ich rówieśnicy z innych krajów Unii Europejskiej, plasując się na 5. miejscu wśród krajów UE z najwyższym odsetkiem młodych osób spożywających owoce przynajmniej raz dziennie oraz na 7. miejscu w przypadku spożywania warzyw. Po owoce i warzywa chętniej sięgają dziewczynki niż chłopcy, a różnica ta była w 2019 r. większa niż w 2014 r.

Pobierz dane .xls

Aktywność fizyczna odgrywa ważną rolę w życiu każdego człowieka, niezależnie od jego wieku. W przypadku osób najmłodszych ruch jest jednym z czynników, który warunkuje prawidłowy rozwój i zmniejsza ryzyko wystąpienia wielu schorzeń w wieku dorosłym. W zajęciach sportowych i rekreacji ruchowej (dot. zajęć pozalekcyjnych/nieobowiązkowych) najczęściej uczestniczą w Polsce dzieci w grupie wieku 10-14 lat. W 2021 r. prawie 70% dzieci w tym wieku wskazało, że w ciągu roku wzięło udział w tego typu zajęciach (sporadycznie, regularnie/często). Na zbliżonym poziomie kształtowała się aktywność fizyczna wśród dzieci w wieku 5-9 lat (68%), natomiast wśród młodzieży w wieku 15-19 lat odsetek uczestniczących w zajęciach sportowych lub rekreacji ruchowej wyniósł 65%. W latach wcześniejszych (przed wybuchem pandemii COVID-19) dzieci były częściej aktywne fizycznie niż w 2021 r.

Motywy uprawiania sportu i rekreacji ruchowej nie zmieniły się znacząco w ostatnich kilkunastu latach. Bez względu na wiek, przyjemność i rozrywka stanowią najczęstszy powód uprawiania sportu i rekreacji ruchowej. Taką motywację deklarowało 82% dzieci w wieku 5-9 lat, 77% dzieci w wieku 10-14 lat oraz 69% młodzieży w wieku 15-19 lat. Wśród innych częstych motywów uprawiania sportu wśród najmłodszych znajduje się również zdrowie, chęć utrzymania kondycji oraz chęć spotkań ze znajomymi. Z kolei głównymi przyczynami braku uczestnictwa dzieci i młodzieży w zajęciach sportowych i rekreacji ruchowej (niezależnie od wieku) są niezmiennie: brak zainteresowania, chęci lub preferowanie wypoczynku biernego oraz brak organizatora zajęć lub odpowiednich obiektów w pobliżu miejsca zamieszkania. W 2021 r. na brak zainteresowania, chęci lub preferowanie wypoczynku biernego wskazało 23% dzieci w wieku 5-9 lat, 30% dzieci w wieku 10-14 lat i 39% dzieci w wieku 15-19 lat, a na brak organizatora zajęć lub odpowiednich obiektów w pobliżu miejsca zamieszkania – odpowiednio 26%, 14% i 17%.

Dzieci i młodzież coraz chętniej zostają członkami klubów sportowych w sekcji juniorów. W latach 2010-2022 ich liczba zwiększyła się blisko trzykrotnie (z 302 tys. do 841 tys.), a udział juniorów w ogólnej liczbie członków klubów sportowych wzrósł z 59% do 69%. W latach 2010-2022 zmieniły się dyscypliny, w których udział juniorów w ogólnej liczbie członków klubów sportowych był największy. W 2022 r. największy udział juniorów był m.in. w: piłce nożnej, golfie, rugby i jeździectwie, podczas gdy w 2010 r. były to m.in.: łyżwiarstwo figurowe, akrobatyka i biathlon. Zmieniły się także w tym okresie preferencje sportowe chłopców i dziewczynek. Mimo, że piłka nożna nadal cieszy się dużą popularnością wśród chłopców, ich udział w tej dyscyplinie nieznacznie spadł. Jednocześnie zauważalny jest wśród chłopców wzrost zainteresowania: karate, sportem pływackim i piłką siatkową. Natomiast dziewczęta nadal preferują piłkę siatkową, ale wzrosło ich zainteresowanie sportem pływackim, piłką nożną i karate.

Umocniły się oceny dotyczące sprawności fizycznej najmłodszych. W 2021 r. między 93% a 98% dzieci i młodzieży oceniło swoją sprawność fizyczną jako bardzo dobrą lub dobrą, podczas gdy w 2012 r. – od 92% do 95%.

Z przeprowadzonego w 2023 r. badania dobowego budżetu czasu ludności wynika, że czas przeznaczany na wykonywanie różnych czynności w ciągu doby przez młodych Polaków (dotyczy grup wieku 10-14 lat, 15-19 lat i 20-24 lata) nie zmienił się istotnie w stosunku do badania sprzed dekady. Około pół doby (11-12 godzin) jest przez nich przeznaczana na zaspokajanie potrzeb fizjologicznych (należą do nich: sen, jedzenie, ubieranie się, higiena osobista, wizyty u lekarza oraz korzystanie z usług fryzjerskich i kosmetycznych). Zmienił się natomiast czas dzielony pomiędzy obowiązkami a odpoczynkiem. Dzieci i młodzież przeznaczają większą część czasu na obowiązki, ale w stosunku do 2013 r. czas ten wydłużył się - od 19 minut (wśród młodzieży w wieku 15-19 lat) do 34 minut (wśród dzieci w wieku 10-14 lat). Wśród obowiązków, jakie mają dzieci i młodzież, dominuje nauka i to właśnie na nią poświęcają aktualnie więcej czasu niż dekadę wcześniej. Skrócił się natomiast czas poświęcany na odpoczynek; najbardziej wśród dzieci w wieku 10-14 lat (o 43 minuty), najmniej – wśród młodzieży w wieku 20-24 lata (o 20 minut). W ramach odpoczynku, w 2023 r. dzieci i młodzież (dotyczy grup wieku 10-14 lat i 15-19 lat) najwięcej czasu poświęcały na swoje zainteresowania, korzystanie z komputera i Internetu oraz na korzystanie ze środków masowego przekazu, przeznaczając na każdą z tych czynności nieco ponad 1,5 godziny dziennie. Starsza młodzież, w wieku 20-24 lata, najwięcej czasu przeznaczała na korzystanie ze środków masowego przekazu (ponad 1,5 godziny dziennie) oraz na życie towarzyskie, rozrywkę i kulturę (prawie 1,5 godziny dziennie). W 2023 r. na uczestnictwo w sporcie i rekreacji dzieci (w wieku 10-14 lat) poświęcały więcej czasu (42 minuty) niż młodzież w wieku 15-19 lat (36 minut) i 20-24 lata (25 minut), co nie zmieniło się istotnie w porównaniu z 2013 r.

Pobierz dane .xls

W latach 2010-2023 odsetek młodych Polaków (w grupie wieku 16-24 lata) wskazujących na bardzo dobre lub dobre zdrowie wahał się w granicach 91%-94% (średnio w UE – w granicach 91-93%). Zwiększył się odsetek osób młodych deklarujących swoje zdrowie jako takie sobie (ani dobre, ani złe) – z 5% w 2010 r. do 6% w 2023 r., a odsetek osób, które oceniają je jako złe pozostał na tym samym poziomie (ok. 2%).

Podobnie jak średnio w UE, w ocenie własnego zdrowia zauważalne są różnice pomiędzy młodymi kobietami i młodymi mężczyznami. Częściej samoocenę zdrowia bardzo dobrą lub dobrą formułowali młodzi mężczyźni niż kobiety. Różnica ta w kolejnych latach pogłębiała się, i w 2023 r. 90% młodych kobiet i 94% młodych mężczyzn oceniało swoje zdrowie jako bardzo dobre lub dobre (w 2010 r. odsetek ten wyniósł 93% w przypadku obu płci). W 2023 r. 8% młodych kobiet i 4% młodych mężczyzn oceniło swoje zdrowie jako takie sobie, a jako złe lub bardzo złe – po ok. 2%.

Pobierz dane .xls

Rosnącej liczbie samobójstw w Polsce towarzyszy wyraźne nasilenie ataków na własne życie popełnianych przez młode osoby. Liczba zamachów samobójczych ogółem (tj. zarówno prób samobójczych, jak i tych zakończonych zgonem) zwiększyła się blisko trzykrotnie w okresie 2010-2023 (z 5,5 tys. do 15,1 tys.), a wśród osób w wieku poniżej 24 lat – prawie pięciokrotnie (z 0,8 tys. do 3,9 tys.). Młode osoby stanowią coraz większą grupę wśród wszystkich osób, które targają się na swoje życie. W ogólnej liczbie zamachów samobójczych w 2023 r. co czwarty dotyczył osoby w wieku do 24 lat (26%); w 2010 r. – co siódmy (15%). W 2023 r. w stosunku do 2010 r. liczba prób samobójczych w przypadku najmłodszych dzieci (w wieku 7-12 lat) zwiększyła się z 2 do 78, w przypadku dzieci w wieku 13-18 lat – ze 148 do 1916, a w przypadku młodzieży w wieku 19-24 lata – z 217 do 1432.

Spada udział zamachów samobójczych zakończonych zgonem – w 2023 r. wśród osób poniżej 24 roku życia na 100 zamachów samobójczych 12 kończyło się śmiercią, a w 2010 r. – 56. Najwięcej samobójstw zakończonych zgonem dotyczy młodzieży w wieku 19-24 lata, choć udział tej grupy w ogóle dzieci i młodzieży do 24 lat zmniejszył się (z 73% w 2010 r. do 68% w 2023 r.). Zwiększył się natomiast udział samobójstw dzieci w grupie wieku 13-18 lat (z 26% do 31%) i dzieci jeszcze młodszych – w wieku 7-12 lat (z 1% do 2%). Podobnie sytuacja wygląda w przypadku prób samobójczych. Te również najczęściej były przez wiele lat podejmowane przez młodzież w grupie wieku 19-24 lata, ale tendencja odwróciła się i od 2021 r. największy udział prób samobójczych dotyczy dzieci w grupie wieku 13-18 lat (56% w 2023 r. wobec 40% w 2010 r.). W przypadku dzieci w wieku 7-12 lat odsetek wzrósł z 1% do 2%.

Samobójstwa stanowią w Polsce drugą z kolei przyczynę zgonów wśród osób młodych w grupach wieku 15-19 lat i 20-24 lata¹. W latach 2011-2022 średnio po ok. 20% zgonów w tych grupach wieku nastąpiło w wyniku odebrania sobie przez nich życia. Pierwszą przyczyną zgonów są natomiast wypadki; w latach 2011–2022 spośród wszystkich zgonów w grupie wiekowej 15–19 lat i 20–24 lata odpowiednio 40% i 37% było spowodowanych wypadkami. Trzecią przyczynę stanowią choroby nowotworowe – po 8% w obu grupach wieku. Inne są przyczyny śmierci wśród dzieci poniżej 15 roku życia; najwięcej zgonów wynika z problemów związanych z okresem okołoporodowym i wrodzonymi wadami rozwojowymi (w latach 2011-2022 średnio 35%) oraz nieprawidłowości chromosomalnych (odpowiednio 31%). Za trzecią przyczynę zgonów, podobnie jak wśród młodzieży, odpowiadają choroby nowotworowe (średnio 7% zgonów w tym okresie).

Pod względem liczby samobójstw zakończonych zgonem wśród młodych (15-19 lat i 20-24 lata) Polska od lat notuje wyższe wskaźniki w porównaniu ze średnią unijną. Od dekady znajdujemy się w pierwszej dziesiątce krajów z najwyższą liczbą samobójstw w przeliczeniu na 100 tys. ludności w ww. grupach wieku. Pogorszyły się niechlubne statystyki samobójstw zakończonych zgonem polskiej młodzieży w wieku 15-19 lat (Polska jest czwartym krajem UE o ich największej liczbie w tej grupie wieku).

1) Zróżnicowane grupy wieku wynikają z zastosowania różnych źródeł danych: statystyki samobójstw Komendy Głównej Policji (która prezentuje następujące grupy wieku: 7–12 lat, 13–18 lat oraz 19–24 lata), a także danych o przyczynach zgonów Głównego Urzędu Statystycznego (który prezentuje następujące grupy wieku: poniżej 15 lat, 15–19 lat oraz 20–24 lata).

Pobierz dane .xls