W Polsce prawo do nauki, rozumiane jako prawo do pobierania nauki w zorganizowanych formach, gwarantuje Konstytucja RP. Nakłada ona również obowiązek nauki do ukończenia 18 roku życia, natomiast rozpoczęcie obowiązkowej edukacji od ukończenia 6. roku życia określa ustawa Prawo oświatowe. Na system szkolnictwa w naszym kraju składają się cztery etapy edukacji: wychowanie przedszkolne, szkoła podstawowa, szkoły ponadpodstawowe i studia wyższe.

Przed rozpoczęciem obowiązkowej edukacji dzieci mogą korzystać z tzw. edukacji przedszkolnej. Wychowanie przedszkolne¹ staje się w Polsce coraz bardziej powszechne. W 2023 r. było nim objętych ponad 94% dzieci w grupie wieku od 3 do 5 lat (o niemal połowę więcej niż w 2010 r.). Jednocześnie poprawiła się dostępność miejsc w przedszkolach. Liczba placówek w edukacji przedszkolnej (w większości zarządzanych przez publiczne organy prowadzące) wzrosła z 19 tys. w 2010 r. do niemal 23 tys. w 2023 r. Dzięki temu zmniejszyła się liczba dzieci przypadających na jedną placówkę wychowania przedszkolnego – ze 117 dzieci na jedną placówkę w 2010 r. do 75 w 2023 r. Zwiększył się wśród przedszkolaków udział dzieci z niepełnosprawnościami; w roku szkolnym 2023/2024 stanowiły one blisko 4% dzieci uczęszczających do przedszkoli i oddziałów przedszkolnych (w porównaniu z niespełna 1% na początku poprzedniej dekady).

1) Edukacja przedszkolna jest realizowana w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i w zespołach wychowania przedszkolnego i punktach przedszkolnych.

Wiek rozpoczęcia obowiązkowej edukacji i długość jej trwania jest zróżnicowany w krajach UE. W Polsce obowiązkiem edukacji (rozumianym jako roczne przygotowanie przedszkolne, a następnie obowiązek szkolny) objęte są dzieci, które ukończyły 6. rok życia i nie ukończyły 18 lat (zgodnie z Konstytucją RP nauka w Polsce jest obowiązkowa do ukończenia 18 rok życia). Obowiązek szkolny uczniowie realizują w ośmioletnich szkołach podstawowych, po ukończeniu których mogą kontynuować naukę w czteroletnich liceach ogólnokształcących, pięcioletnich technikach lub trzyletnich branżowych szkołach I-stopnia i dwuletnich szkołach branżowych II-stopnia. Według mierzącego powszechność uczenia współczynnika skolaryzacji netto, w 2023 r. w szkołach podstawowych edukację odbywało 92% dzieci w grupie wieku od 7 do 14 lat (w 2010 r. – 96%). W przypadku szkół podstawowych wartość współczynnika mniejsza niż 100% nie musi oznaczać, że nie wszystkie dzieci, które powinny spełniać obowiązek szkolny, go realizują. Może to wynikać m.in. z tego, że część dzieci zameldowanych w Polsce, kształci się za granicą, gdzie przebywa wraz z rodzicami. Dodatkowo, w latach 2022-2023 małoletni uchodźcy z Ukrainy nie byli objęci obowiązkiem szkolnym w polskim systemie oświaty. Dzieci te mogły kontynuować edukację w formie zdalnej w szkole na Ukrainie. Obowiązek uczęszczania do polskich szkół obowiązuje od 1 września 2024 r. Zgodnie z ramowym planem nauczania dla szkoły podstawowej Ministerstwa Edukacji i Nauki w klasach I-III uczniowie spędzali w szkołach średnio ok. 20 godzin tygodniowo, natomiast w klasach IV-VIII od 24 do 34 godzin tygodniowo. Uczniowie pobierający naukę w specjalnych szkołach podstawowych i w oddziałach specjalnych stanowili w roku szkolnym 2023/24 ok. 6% uczniów na tym poziomie kształcenia (w porównaniu z ok. 4% w roku szkolnym 2017/2018).

W roku szkolnym 2023/24 absolwenci szkół podstawowych najczęściej decydowali się na kontynuowanie nauki w liceach (44% uczniów) i technikach (42% uczniów). W branżowych szkołach I stopnia kształciło się 12% uczniów, a pozostali (2% uczniów) decydowali się na naukę w branżowych szkołach II stopnia, szkołach specjalnych przyspasabiających do pracy i ogólnokształcących szkołach artystycznych. Nieco wzrósł odsetek uczących się w szkołach specjalnych i oddziałach specjalnych – w roku szkolnym 2023/2024 stanowili oni ponad 3% uczących się na poziomie ponadpodstawowym (w porównaniu z ok. 2% na początku poprzedniej dekady).

W 2023 r. w Polsce nauki nie kontynuowało ok. 4% młodzieży w grupie wieku od 18 do 24 lat (nieznacznie mniej niż w 2010 r.). Odsetek ten był wyraźnie mniejszy niż średnio w UE, gdzie naukę kończyło przedwcześnie niemal 10% osób w tej grupie wieku. Polska była trzecim, po Chorwacji i Grecji, krajem z najniższym odsetkiem osób młodych niekontynuujących nauki w UE. Podobnie jak w 2010 r., w 2023 r. studia podjęło 42% młodych dorosłych w grupie wieku od 19 do 24 lat. Do 2018 r. odsetek osób studiujących w tym wieku systematycznie malał, a w kolejnych latach wzrastał, m.in. w związku z napływem studentów zza granicy. W następstwie zmian demograficznych liczba studiujących na polskich uczelniach w tym wieku zmalała – o ⅓ od 2010 r. Studenci z orzeczeniami o niepełnosprawności stanowili w roku 2023/2024 (podobnie jak w roku 2010/2011) ok. 2% ogółu studentów.

Pobierz dane .xls

Według wyników raportu „Nastolatki 3.0 NASK” przeprowadzonego w 2022 r., młode osoby w wieku 7-19 lat spędzały w Internecie dziennie średnio około 5h i 36 min w dni powszednie. Według NASK w 2022 r. nastolatki deklarowały korzystanie z Internetu najczęściej przy pomocy telefonów komórkowych i smartfonów (89% odpowiedzi), laptopów (44%), komputerów stacjonarnych i telewizorów (odpowiednio po ok. 25%).

Najpopularniejszymi aktywnościami w Internecie wśród osób młodych w Polsce (podobnie jak średnio w krajach UE) było prowadzenie rozmów telefonicznych, wideo lub korzystanie z komunikatorów internetowych (przez Skype, Messenger, WhatsApp, Viber, etc.) – w 2023 r. te aktywności podejmowało prawie 98% osób w grupie wieku 16-24 lata (w UE odpowiednio 95%). Do popularnych aktywności należało również korzystanie z platform/serwisów społecznościowych (najczęściej z Messengera, TikToka i YouTube) oraz wysyłanie i odbieranie wiadomości e-mail.

Rozwój oferty banków kierowanych do najmłodszych sprawił, że wśród młodych ludzi wzrosło korzystanie z bankowości online (z 26% w 2010 r. do 55% w 2023 r.). Młodzi Polacy rzadziej niż średnio ich rówieśnicy w UE posługiwali się Internetem do skorzystania z usług bankowych (gdzie w 2023 r. z takich usług korzystało 61% młodych mieszkańców UE).

Wraz ze wzrostem powszechności korzystania z Internetu zmieniały się również umiejętności cyfrowe młodych Polaków. W pierwszej edycji badania dot. umiejętności cyfrowych (realizowanego od 2015 r.), ze wszystkich grup wieku to osoby najmłodsze były tymi, które najczęściej posiadały podstawowe lub ponadpodstawowe umiejętności cyfrowe. W 2021 r. zmodyfikowano paletę rodzajów umiejętności analizowanych podczas realizacji badania, co uniemożliwia ich porównywalność z poprzednimi latami. W drugiej edycji badania młode osoby najczęściej mogły poszczycić się ogólnymi umiejętnościami cyfrowymi na poziomie ponadpodstawowym oraz podstawowym (63% w 2023 r.), jednak było ich mniej w porównaniu z 2021 r. (69%); zmniejszyła się też grupa osób młodych z ponadpodstawowymi umiejętnościami cyfrowymi. Wzrósł natomiast odsetek osób młodych o niskich, wąskich i ograniczonych umiejętnościach cyfrowych (z 30% w 2021 r. do 36% w 2023 r.).

Badanie umiejętności cyfrowych obejmuje pięć zakresów kompetencji: umiejętności korzystania z danych i informacji, w zakresie komunikacji i współpracy, w zakresie tworzenia treści cyfrowych, bezpieczeństwa oraz rozwiązywania problemów. W większości grup kompetencji młodzi Polacy posiadają podstawowe lub ponadpodstawowe umiejętności – w zakresie komunikacji i współpracy, rozwiązywania problemów, tworzenia treści cyfrowych i korzystania z danych i informacji takie umiejętności w 2021 r. i 2023 r. posiadało ponad 90% osób w grupie wieku 16-24 lata i było to więcej niż średnio wśród młodych osób w UE. Młodzi Polacy wypadają jednak gorzej od ich rówieśników w UE pod względem umiejętności w zakresie bezpieczeństwa korzystania z Internetu, a z czasem sytuacja w Polsce się pogarsza. W 2023 r. mniejszy odsetek młodzieży niż w 2021 r. wykazywał podstawowe lub ponadpodstawowe umiejętności w zakresie bezpieczeństwa (spadek z 72% do 66% osób w wieku 16-24 lata).

Pobierz dane .xls

Program PISA¹ sprawdza kompetencje uczniów w trzech dziedzinach: czytaniu i interpretacji, matematyce oraz rozumowaniu w naukach przyrodniczych. Średnie wyniki polskich uczniów w teście PISA 2022 pogorszyły się w zakresie wszystkich dziedzin w stosunku do wyników notowanych na początku poprzedniej dekady i były jednymi z najniższych w historii pomiarów. Polska nie była pod tym względem wyjątkiem – obniżyła się również ogólna średnia dla uczniów w krajach OECD. W 2022 r. polscy uczniowie zajęli wśród uczniów z krajów OECD wyższe miejsca niż na początku poprzedniej dekady, jednak niższe niż w edycji z 2018 r. Na tle krajów UE polscy uczniowie zajęli 4. miejsca w czytaniu i w matematyce, a w naukach przyrodniczych – 5. miejsce.

We wszystkich dziedzinach nauk testowanych w ramach PISA wzrósł odsetek uczniów o najniższych poziomach osiągnięć, które wskazują na posiadanie jedynie bardzo podstawowych umiejętności i zwiększone ryzyko trudności na drodze edukacji i w życiu dorosłym. W przypadku matematyki najniższy poziom osiągnięć wykazało w 2022 r. 23% polskich uczniów (w 2009 r. – 21%), w zakresie czytania i interpretacji – 22% uczniów (w 2009 r. – 15%), zaś w naukach przyrodniczych – 19% uczniów (w 2009 r. – 13%). Według Instytutu Badań Edukacyjnych na wyniki te mogły wpłynąć różne czynniki, wśród których wskazuje się pandemię COVID-19 i związaną z nią naukę zdalną, jak również reformę systemu edukacji.

1) Badanie jest realizowane przez OECD co trzy lata począwszy od 2000 r. Wyjątkiem była edycja z 2022 r. przesunięta o rok ze względu na pandemię COVID-19.

W ostatnich kilkunastu latach formy egzaminów państwowych zmieniały się, m.in. w związku z wdrażaniem reform w systemie oświaty (w tym – z likwidacją gimnazjów). Od 2019 r. uczniowie kończący szkołę podstawową podchodzą do obowiązkowego egzaminu ośmioklasisty z trzech przedmiotów obowiązkowych: języka polskiego, matematyki oraz wybranego języka obcego nowożytnego. Najczęściej wybieranym przez uczniów językiem na egzaminie był język angielski – w 2024 r. zdawało go niemal 98% ósmoklasistów (w 2019 r. – 95%). Na egzamin z języka niemieckiego decydowało się około 2% uczniów, a pozostałe języki obce (rosyjski, hiszpański, francuski lub włoski) były wybierane w sumie przez mniej niż 1% uczniów. Średnie wyniki uczniów z egzaminu ósmoklasisty poprawiły się od początku jego istnienia (z wyjątkiem języka polskiego i włoskiego). W 2024 r. na egzaminach z języka angielskiego i polskiego uczniowie uzyskali odpowiednio 66% i 61% spośród możliwych do zdobycia punktów, natomiast z matematyki – 53%.

Zdawalność egzaminów maturalnych zmieniała się w ostatnim dziesięcioleciu, na co wpływały m.in. zmiany w zasadach matur. W 2023 r. maturę po raz pierwszy zdawali uczniowie, którzy ukończyli ośmioklasową szkołę podstawową po reformie systemu oświaty z 2017 r. Zdawalność matur wyniosła, podobnie jak w 2024 r., 84%, tj. była najwyższa od 2010 r. (kiedy wyniosła 82%). Podobnie jak w przypadku egzaminów ósmoklasisty, najczęściej wybieranym językiem obcym na egzaminach maturalnych był język angielski; był to również najpopularniejszy przedmiot dodatkowy wybierany przez uczniów na poziomie rozszerzonym. W egzaminach na poziomie podstawowym maturzyści osiągali najwyższe wyniki z języka angielskiego i z innych języków obcych (z wyjątkiem języka niemieckiego), a najniższe – z języka niemieckiego, polskiego i matematyki.

Pobierz dane .xls

Wolontariat jest aktywnością podejmowaną dobrowolnie i bez wynagrodzenia; ma na celu przyniesienie korzyści osobom lub grupie osób spoza gospodarstwa domowego (i wyłączając rodzinę wolontariusza). Może również być wykonywany na rzecz społeczeństwa, środowiska naturalnego, konkretnej miejscowości lub społeczności. W 2022 r. w porównaniu z 2016 r. zmniejszył się odsetek młodzieży (w wieku 15-24 lata) deklarującej zaangażowanie w wolontariat – z 45% w 2016 r. do 27% w 2022 r. W 2016 r. osoby młode częściej niż przeciętnie (tj. na tle osób w grupie wieku 15-89 lat) angażowały się w wolontariat, a w 2022 r. odsetek najmłodszych wolontariuszy był nieznacznie niższy od odsetka wolontariuszy ogółem w naszym kraju.

W ramach wolontariatu wyróżniamy dwie główne formy: indywidualny i instytucjonalny. Do wolontariatu indywidualnego zalicza się np. pomoc przyjaciołom, znajomym i sąsiadom, pomoc osobom nieznajomym oraz działania na rzecz społeczeństwa, środowiska naturalnego czy danej miejscowości. Młodzi Polacy, podobnie jak pozostałe grupy wieku, częściej wybierają właśnie tę formę wolontariatu. Mimo to zaangażowanie młodzieży w Polsce w działania na rzecz tego typu wolontariatu znacząco spadło – z 40% w 2016 r. do 25% w 2022 r. Wolontariatem instytucjonalnym jest natomiast praca niezarobkowa wykonywana jako członek organizacji lub jako osoba wspomagająca działanie organizacji, stowarzyszenia, fundacji, instytucji publicznej, kościoła czy innej jednostki organizacyjnej. Zaangażowanie młodych Polaków w taką formę wolontariatu w ramach organizacji lub instytucji zmniejszyło się z 10% w 2016 r. do 5% w 2022 r.

W związku z wybuchem pandemii COVID-19, w badaniu zrealizowanym w 2022 r. ujęto nowy rodzaj wolontariatu, związany z łagodzeniem jej skutków. Zaangażowanie w ten rodzaj wolontariatu zadeklarowało prawie 8% wolontariuszy w wieku 15-24 lata. Był to jeden z najniższych odsetków spośród wszystkich kategorii wiekowych. Młodzi wolontariusze (podobnie jak ci z pozostałych grup wieku) częściej deklarowali, że pomoc, której udzielali była częściowo poświęcona niwelowaniu skutków pandemii, rzadziej działali wyłącznie by pomagać innym w związku z ich chorobą bądź ograniczeniami związanymi z pandemią.

Pobierz dane .xls