Po latach stopniowej poprawy, od 2015 r. skala niedożywienia na świecie utrzymuje się. Obecnie blisko 9% spośród około 8 mld mieszkańców Ziemi doświadcza głodu. Zdecydowana większość ludności cierpiącej z jego powodu to mieszkańcy Azji (ponad 55%, głównie obywatele Indii) i Afryki (ponad 36%, w tym m.in. mieszkańcy Nigerii, Etiopii, Tanzanii, Kenii, Madagaskaru, Mozambiku oraz Czadu). W Afryce rozmiary klęski głodu są coraz większe. Liczba ludności dotkniętej głodem w tym regionie od 2005 r. wzrosła o blisko 30% (przy wzroście ogólnej populacji Afryki o 42%) do około 250 mln (co stanowi 19% mieszkańców Afryki, tj. nieco mniej niż w 2005 r.). Znaczne postępy w walce z głodem i niepełnowartościowym odżywianiem osiągnęły natomiast kraje azjatyckie. Liczba głodujących w tym regionie zmniejszyła się w porównaniu z 2005 r. o 34%, ale jest nadal wysoka i wynosi blisko 381 mln (tj. ponad 8% populacji Azji).

Częstotliwość występowania niedożywienia (%)

Polska należy do krajów o najniższych wskaźnikach niedożywienia, jednak nasilają się w niej problemy związane z niewłaściwym odżywianiem. Wzrasta odsetek osób z nadmierną masą ciała – ponad 58% dorosłej populacji Polski walczy z nadwagą, częściej mężczyźni (66% z nich) niż kobiety (51%). Nieprawidłowe nawyki żywieniowe kształtowane są już od najmłodszych lat – nadwagę ma blisko 30% polskich dzieci w wieku 5−9 lat. Systematycznie przybywa również osób z otyłością − 23% dorosłych Polaków jest otyłych, a problem ten niemal równie często występuje u mężczyzn (24%), jak u kobiet (22%). Otyłość pojawia się również u najmłodszych – zmaga się z nią blisko 13% dzieci w wieku 5−9 lat. Polacy są na 12. miejscu wśród krajów UE o najwyższym wskaźniku otyłości i na 17. pod względem nadwagi.

Częstotliwość występowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży w Polsce (%)

Duże znaczenie w zwalczaniu głodu i zrównoważonym żywieniu ma zwiększanie potencjału rolnictwa, tymczasem nakłady rządowe na ten sektor pozostają relatywnie niewielkie. Od 2010 r. wskaźnik AOI dla świata oscyluje wokół 0,28 i jest niższy niż w 2005 r., kiedy wynosił 0,39. Relatywnie wysokie relacje notuje się m.in. w Azji Zachodniej (0,63) i Ameryce Północnej (0,54). Powyżej przeciętnej na świecie kształtuje się również wskaźnik AOI w Europie (0,46) (w tym w Europie Zachodniej 0,82, Europie Północnej 0,61 oraz w Europie Wschodniej 0,52). W większości regionów świata relacja ta jest gorsza niż w 2005 r.; w największym stopniu obniżyła się ona w Azji Wschodniej (z 1,72 do 0,28). Również w Polsce przeważała tendencja spadkowa tego wskaźnika (w 2018 r. wyniósł on 0,78 wobec 1,01 w 2010 r.), ale nadal jest on wyższy niż przeciętnie na świecie i w Europie.

Wskaźnik kształtowania się wydatków rządowych w rolnictwie (AOI)

Polska jest jednym z większych producentów rolnych w UE. Powstaje w niej 6% produkcji rolnej ugrupowania, a zatrudnionych jest 17% wszystkich pracujących w unijnym sektorze rolniczym. Stąd zmiany strukturalne obserwowane w kraju mają istotne znaczenie dla osiągnięcia zrównoważonego i wydajnego rolnictwa w regionie. Ponad połowę gospodarstw rolnych w Polsce stanowią gospodarstwa małe, ale widoczna jest stopniowa koncentracja użytków rolnych. Od 2010 r., przy spadku ogólnej liczby gospodarstw rolnych, przybyło gospodarstw o powierzchni co najmniej 20 ha (w tym liczących co najmniej 50 ha), a średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie zwiększyła się z 9,8 do 10,4 ha. Równocześnie poprawiła się wydajność pracy w sektorze rolniczym. Od 2010 r. zwiększyła się ona o 40%, tj. dużo większym stopniu niż przeciętnie w UE, gdzie wzrosła o 24%. Nadal jednak polskie rolnictwo jest jednym z mniej wydajnych – wartość dodana brutto w sektorze rolniczym (w PPS na pracującego) stanowi 53% przeciętnej w UE.

Wskaźnik wydajności pracy w rolnictwie mierzony w AWU (2010=100)

W kontekście zrównoważenia istotne jest ograniczanie negatywnego wpływu produkcji rolniczej na stan środowiska naturalnego. Z sektora rolnego pochodzi 9% emisji wszystkich gazów cieplarnianych w Polsce (w całej UE 11%), tj. o 1 p.proc. więcej niż w 2010 r. Przy ogólnym nieznacznym spadku emisji gazów cieplarnianych, ilość rocznie generowana przez rolnictwo wzrosła od 2010 r. o 8% (w UE zwiększyła się o 2%). Źródło dla ponad 50% gazów cieplarnianych emitowanych z tej działalności stanowi produkcja zwierzęca, natomiast 46% pochodzi z uprawy gleby. Z sektora rolniczego emitowany jest głównie podtlenek azotu (53% emisji gazów z rolnictwa w Polsce) oraz metan (44%). Głównym źródłem emisji podtlenku azotu w rolnictwie jest uprawa gleby (ponad 87%), natomiast metanu – produkcja zwierzęca (blisko 100%). Rolnictwo jest również głównym emitentem amoniaku – 94% całkowitej emisji tego związku w Polsce pochodzi z działalności rolniczej, przede wszystkim z gospodarki nawozami naturalnymi (ponad 71%). W porównaniu z 2010 r. emisja amoniaku z rolnictwa wzrosła o 2% do 19,9 kg na ha (nieco poniżej średniej unijnej, która wynosi 20,3 kg na ha).

Emisja gazów cieplarnianych z rolnictwa w UE i PL w 2018 r. według głównych źródeł (%)

Stosowanie nawozów sztucznych jest powszechnym działaniem pozwalającym na uzyskanie lepszych plonów, a także użyźnienie gleby oraz zapobieganie jej degradacji. Jednak niewłaściwe i nadmierne nawożenie może niekorzystnie wpływać na środowisko, powodując np. przeżyźnienie wód. Dodatkowo, zbyt wysoka zawartość w glebie składników, takich jak azot, fosfor, potas czy magnez może powodować przenikanie ich do wód gruntowych i powierzchniowych. Najczęściej stosowane w Polsce są nawozy azotowe oraz wieloskładnikowe. Zużycie nawozów azotowych w Polsce wzrosło od 2010 r. o 15% do 1,2 mln ton rocznie (w UE zwiększyło się o 11%). Zmniejszyło się natomiast zużycie nawozów fosforowych – o 4% do 148 tys. ton (podczas gdy w całej UE wzrosło o blisko 15%). W przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych w Polsce zużywa się przeciętnie ponad 80 kg nawozów azotowych oraz 23 kg fosforowych. Bilans składników odżywczych w glebie wskazuje na większą nadwyżkę azotu (48 kg na ha) niż fosforu (1 kg na ha).

Duże zagrożenie na obszarach użytkowanych rolniczo stanowi erozja wodna. Występuje ona zazwyczaj podczas intensywnych opadów i spływów powierzchniowych, szczególnie na obszarach o dużym nachyleniu, a jej główną przyczyną jest agrotechnika połączona z brakiem działań ograniczających wypłukiwanie gleb. W Polsce głęboką erozją zagrożonych jest ok. 334 tys. ha (o ponad 4% więcej niż w 2010 r.), co stanowi 2% terenów rolniczych oraz naturalnych terenów zielonych narażonych na erozyjne działania wody. Głęboka erozja gleby w kraju prowadzi do utraty rocznie 16,2 ton gleby na ha (wobec 15,9 ton na początku dekady), tj. mniej niż przeciętnie w UE, gdzie straty sięgają ok. 20 ton na ha.

Zużycie nawozów nieorganicznych (2010=100)

W wyniku postępującej intensyfikacji działalności rolniczej oraz zmian klimatycznych stopniowo zmniejsza się różnorodność biologiczna na terenach uprawnych. O poprawie lub pogorszeniu się stanu ekosystemów użytkowanych rolniczo mogą świadczyć zmiany wskaźnika liczebności populacji pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego (który jest zagregowanym indeksem stanu populacji 22 gatunków ptaków typowych dla siedlisk krajobrazu rolniczego). W Polsce obserwuje się niekorzystne tendencje: od 2000 r. liczebność tych gatunków spadła o 23%. Jednocześnie utrzymują się pozytywne tendencje w liczebności gatunków ptaków krajobrazu leśnego: w Polsce od początku XXI w. zwiększyła się ona o 28%.

Wskaźnik liczebności ptaków w Polsce (2000=100)