Globalne zużycie surowców naturalnych
Nadmierne wydobycie i eksploatacja ograniczonych zasobów planety to jedne z czynników, które powodują degradację środowiska naturalnego. Do oceny stopnia wykorzystania surowców naturalnych na potrzeby gospodarek służą m.in. dwie miary: ślad materiałowy i krajowa konsumpcja materialna (DMC – domestic material consumption). Ślad materiałowy mierzy potencjalną ilość surowców wymaganą w całym łańcuchu dostaw do zaspokojenia końcowego zapotrzebowania na dobra w danej gospodarce (np. minerałów lub biomasy). Uwzględnia również materiały niezbędne do produkcji i logistyki dóbr, które nie zostały wykorzystane bezpośrednio na terenie kraju (zostały zużyte np. na potrzeby wytwarzania i transportu dóbr zaimportowanych). Z kolei krajowa konsumpcja materialna (DMC) mierzy całkowitą ilość materiałów faktycznie zużytych w procesach ekonomicznych na potrzeby gospodarki na jej terenie. Jeśli krajowa konsumpcja materialna przewyższa ślad materiałowy, to znaczy, że materiały pozyskiwane przez daną gospodarkę są również eksportowane na potrzeby konsumpcji w innych krajach. Jeśli jest ona niższa od śladu materiałowego, to znaczy, że materiały są importowane przez kraj lub region, a konsumpcja na tym obszarze jest zależna od surowców sprowadzanych z innych gospodarek.
Ślad materiałowy na 1 mieszkańca (tony)
Pobierz więcej danych (.xls)2005 | 2017 | |
---|---|---|
ŚWIAT | 9,5 | 11,4 |
AFRYKA | 2,9 | 2,9 |
Ameryka Północna | 39,2 | 30,9 |
Azja i Pacyfik | 7,1 | 11,2 |
Azja Zachodnia | 8,8 | 11,6 |
EUROPA | 17,8 | 18,0 |
Według szacunków ilość surowców wymagana do zaspokojenia światowej konsumpcji w ciągu roku (ślad materiałowy) wynosi 92 mld ton, a faktyczne zużycie materiałów (konsumpcja materialna) jest zbliżone do tej wartości. W poszczególnych regionach widoczna jest różnica pomiędzy wielkością konsumpcji materialnej a śladem materiałowym. W Europie i Ameryce Północnej krajowa konsumpcja materialna jest niższa niż ślad materiałowy (po ponad 3 mld ton), co oznacza, że ich kraje, aby zaspokoić potrzeby gospodarki, zużywają nie tylko swoje surowce, ale również importowane. W większości pozostałych regionów konsumpcja materialna jest mniejsza od śladu materiałowego (regiony te eksportują swoje surowce). Największa różnica występuje w przypadku Azji i Pacyfiku (11 mld ton), znacznie mniejsza – w Azji Zachodniej i Afryce (od 1 do 2 mld ton).
Największym śladem materiałowym (47 mld ton) oraz krajową konsumpcją materialną (58 mld ton) charakteryzuje się region Azji i Pacyfiku, a najmniejszym (od jednego do kilku miliardów ton) – Oceania, Azja Zachodnia i Afryka. W większości regionów świata obie te kategorie zwiększyły się w porównaniu z 2005 r. Ich spadek odnotowano natomiast w Ameryce Północnej (śladu o 13%, a konsumpcji o 22%); nieco niższa niż w 2015 r. jest również konsumpcja materialna w Europie (o 2%).
Jak wskazuje ONZ, zużycie surowców rośnie w szybszym tempie niż liczba ludności świata. W przeliczeniu na 1 osobę zarówno globalny ślad materiałowy, jak i konsumpcja materialna zwiększyły się z blisko 10 ton w 2005 r. do 11-12 ton. Ich wzrost obserwowano w większości regionów, największy w Azji. Wyjątek stanowi m.in. Ameryka Północna, gdzie obserwowano spadek tych wartości. Region ten należy do obszarów o największym zużyciu surowców na osobę: ślad materiałowy przypadający na 1 mieszkańca Ameryki Północnej wynosi 31 ton, a konsumpcja materialna – 21 ton. Najmniejszy ślad (3 tony) oraz konsumpcja materialna (5 ton) przypadają natomiast na mieszkańca Afryki.
W największym stopniu na potrzeby gospodarki światowej wykorzystywane są surowce niemetaliczne oraz budowlane surowce niemetaliczne – w przeliczeniu na 1 mieszkańca świata rocznie konsumowanych jest po 6 ton każdego z nich (po 2 tony więcej niż w 2005 r.). Na trzecim miejscu znajduje się biomasa, której (podobnie jak w 2005 r.) rocznie zużywa się 3 tony w przeliczeniu na 1 osobę. Największymi konsumentami surowców niemetalicznych oraz budowlanych surowców niemetalicznych są Ameryka Północna, Azja i Oceania (gdzie na mieszkańca przypada po 6-8 ton tych surowców). Biomasa jest wykorzystywana w największym stopniu w Oceanii oraz w Ameryce Łacińskiej i Karaibach, w których zużywa się po 7 ton tego surowca na osobę.
Krajowa konsumpcja materialna na 1 mieszkańca (tony)
Pobierz więcej danych (.xls)2005 | 2017 | |
---|---|---|
ŚWIAT | 9,8 | 12,2 |
AFRYKA | 4,3 | 4,8 |
AMERYKI | 17,8 | 16,0 |
Ameryka Łacińska i Karaiby | 10,9 | 13,2 |
Ameryka Północna | 29,8 | 21,1 |
AZJA | 8,3 | 13,0 |
EUROPA | 14,3 | 13,8 |
OCEANIA | 33,0 | 28,0 |
Odpady elektroniczne na świecie
Efektem konsumpcji są m.in. odpady elektroniczne zawierające szkodliwe substancje. Przeciętny mieszkaniec świata wytwarza ich ok. 7 kilogramów rocznie – ponad dwa razy więcej niż w 2005 r. Odpady te generowane są głównie w regionach bardziej rozwiniętych: najwięcej powstaje ich w Ameryce Północnej, gdzie na osobę rocznie przypada 21 kilogramów takich odpadów. Więcej odpadów elektronicznych niż średnio na świecie generuje również przeciętny mieszkaniec Europy, a także i Oceanii (po 16 kilogramów rocznie). Najmniej odpadów elektronicznych w przeliczeniu na mieszkańca powstaje w Afryce Subsaharyjskiej, gdzie na 1 osobę przypada ich zaledwie 2 kilogramy rocznie.
Odpady elektroniczne wytworzone na 1 mieszkańca (kilogramy)
Pobierz więcej danych (.xls)2005 | 2019 | |
---|---|---|
ŚWIAT | 3,9 | 7,3 |
Afryka Północna | 2,8 | 5,4 |
Afryka Subsaharyjska | 0,7 | 1,8 |
Ameryka Łacińska i Karaiby | 4,5 | 8,8 |
Ameryka Północna | 14,7 | 20,9 |
AZJA | 2,2 | 5,6 |
EUROPA | 11,0 | 16,2 |
OCEANIA | 11,1 | 15,9 |
Zużycie surowców w Polsce
W Polsce na potrzeby gospodarcze rocznie konsumowanych jest 702 mln ton surowców (o 9% więcej niż na początku dekady), podczas gdy ślad materiałowy wynosi 640 mln ton (odpowiednio o 8% więcej). Polska jest jedną z sześciu gospodarek UE, w których faktyczne zużycie materiałów (krajowa konsumpcja materialna) jest wyższe niż ślad materiałowy (o 70 mln ton), co oznacza, że materiały pozyskiwane przez kraj zaspokajają również potrzeby konsumpcyjne w innych państwach. Podobna sytuacja występuje w Rumunii, Bułgarii, Szwecji, Irlandii oraz Estonii.
Na 1 mieszkańca Polski przypada zużycie 19 ton surowców rocznie, tj. więcej niż średnio w UE (13 ton). W porównaniu z 2010 r. ilość ta w Polsce zwiększyła się (o 2 tony), podczas gdy przeciętnie w UE nieco zmniejszyła się (o 0,4 tony). Natomiast ślad materiałowy na 1 mieszkańca Polski wynosi 17 ton (o 2 tony więcej niż na początku dekady) i jest mniejszy niż średnio w UE (21 ton, podobnie jak w 2010 r.).
Krajowa konsumpcja materialna na 1 mieszkańca (tony)
Pobierz więcej danych (.xls)2010 | 2019 | |
---|---|---|
PL | 17,0 | 18,5 |
UE | 13,8 | 13,4 |
Zasoby materiałowe są wykorzystywane przez polską gospodarkę nieco bardziej produktywnie niż na początku dekady, ale nadal mniej wydajnie niż przeciętnie w UE. Kilogram materiałów pozwala na wytworzenie PKB o wartości 1,2 PPS (w UE średnio 2,3 PPS/kilogram), plasując nasz kraj na 5. miejscu pod względem najniższej efektywności wykorzystania materiałów. W 2010 r. kilogram materiałów w Polsce generował PKB o wartości 0,9 PPS, a przeciętnie w UE – 1,8 PPS.
Wskaźnik produktywności zasobów (PPS/kilogram)
Pobierz więcej danych (.xls)2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
PL | 0,94 | 0,81 | 0,96 | 1,03 | 1,07 | 1,14 | 1,11 | 1,10 | 1,12 | 1,24 |
UE | 1,83 | 1,79 | 1,95 | 2,03 | 2,05 | 2,14 | 2,19 | 2,22 | 2,26 | 2,34 |
Bardziej wydajnie niż na początku dekady jest wykorzystywana przez krajową gospodarkę energia. Jej jednostka wyrażona w kgoe wystarcza na wyprodukowanie PKB o wartości blisko 8 PPS (w 2010 r. 6 PPS). Jest to nieco mniej efektywne zużycie energii niż przeciętnie w UE, gdzie jednostka energii pozwala na wyprodukowanie PKB o wartości 9 PPS.
Wskaźnik produktywności energii (PPS/kgoe)
Pobierz więcej danych (.xls)2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
PL | 5,95 | 6,37 | 6,85 | 6,88 | 7,35 | 7,64 | 7,41 | 7,42 | 7,68 |
UE | 6,97 | 7,42 | 7,57 | 7,76 | 8,25 | 8,45 | 8,60 | 8,78 | 9,13 |
Powtórne wykorzystanie materiałów
Zrównoważona konsumpcja i produkcja zakłada m.in. wtórne wykorzystywanie materiałów. W Polsce ok. 10% materiałów zużywanych rocznie w procesach produkcyjnych stanowią te, które zostały odzyskane i wprowadzone powtórnie do obiegu gospodarki. Średnio w UE odsetek ten jest nieco wyższy i wynosi ok. 12%. Wśród krajów UE największy udział powtórnego wykorzystania materiałów w ich zużyciu ogółem notuje Holandia (30%), a najmniejszy Irlandia (2%).
Wskaźnik powtórnego wykorzystania materiałów (%)
Pobierz więcej danych (.xls)2010 | 2017 | |
---|---|---|
PL | 10,8 | 9,5 |
UE | 11,1 | 11,7 |
Raport 2020
Polska na drodze zrównoważonego rozwoju
Copyright (c) 2020 ApexCharts