Raport 2020

Polska na drodze zrównoważonego rozwoju
logo
logo
Cel 1
Cel 2
Cel 3
Cel 4
Cel 5
Cel 6
Cel 7
Cel 8
Cel 9
Cel 10
Cel 11
Cel 12
Cel 13
Cel 14
Cel 15
Cel 15
Cel 15

Cel 15. Chronić, przywrócić oraz promować zrównoważone użytkowanie ekosystemów lądowych, zrównoważone gospodarowanie lasami, zwalczać pustynnienie, powstrzymywać i odwracać proces degradacji gleby oraz powstrzymać utratę różnorodności biologicznej

Bioróżnorodność ekosystemów lądowych na świecie

Obszary lądowe obejmują blisko jedną trzecią powierzchni Ziemi. Dla utrzymania i wzmacniania ich naturalnego charakteru, pod koordynacją Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (ang. International Union for Conservation of Nature – IUCN), wyznaczane są na ich terenach tzw. Kluczowe Obszary Różnorodności Biologicznej (ang. Key Biodiversity Areas – KBAs). Niektóre z tych obszarów obejmowane są ochroną. Od 2000 r. odsetek powierzchni kluczowych lądowych obszarów objętej ochroną zwiększył się na świecie z 30% do 44%. Wzrost obserwowano we wszystkich regionach, w tym największy w Europie (gdzie powierzchnia kluczowych obszarów bioróżnorodności jest chroniona w największym stopniu – w 66% wobec 45% w 2000 r.) oraz w Afryce Północnej (35% wobec 14%). Na najmniejszą skalę ochroną objęte są kluczowe obszary w Azji Środkowej (13% ich powierzchni) oraz Azji Zachodniej (17%). Na terenie Polski znajduje się 175 obszarów uznanych przez organizacje międzynarodowe za kluczowe dla zachowania bioróżnorodności w skali świata. Większość spośród kluczowych terenów lądowych (87% powierzchni) objęta jest ochroną. Zasięg ochrony znacznie zwiększył się wraz przystąpieniem Polski do UE i programu Natura 2000 (przed 2004 r. ochroną objęte było nieco ponad 51% powierzchni lądowych Kluczowych Obszarów Różnorodności Biologicznej w Polsce).

Odsetek powierzchni lądowych Kluczowych Obszarów Różnorodności Biologicznej (KBAs) objętej ochroną (%)

Pobierz więcej danych (.xls)
2000 2019
ŚWIAT 30,1 43,7
Afryka Północna 13,9 34,9
Afryka Subsaharyjska 31,6 41,0
Azja Wschodnia 18,5 26,2
Azja Środkowa 11,6 12,6
Azja Południowa 23,9 28,1
Azja Południowo-Wschodnia 21,7 35,6
Azja Zachodnia 7,9 17,0
EUROPA 44,9 65,6
Polska 51,3 87,3
Ameryka Łacińska i Karaiby 25,5 38,0
Ameryka Północna 30,7 41,4
OCEANIA 22,0 33,7

Około 31% obszarów lądowych na świecie stanowią grunty leśne (tj. nieco mniej niż w 2000 r. kiedy było to ponad 32%), z czego 93% to tereny naturalnie, a 7% – sztucznie zalesione. Największe lasy znajdują się w Rosji – stanowią 20% gruntów leśnych na świecie. Lasy Brazylii (największe lasy tropikalne świata) zajmują 12% globalnej powierzchni obszarów leśnych, Kanady – 9%, Stanów Zjednoczonych – 8%, a Chin – 5%. Od 2000 r. utracono na świecie 2,4% powierzchni lasów (tj. 99 mln ha), w tym najwięcej w obszarze Ameryki Łacińskiej i Karaibów (83 mln ha, tj. 8% powierzchni lasów tego regionu) oraz Afryki Subsaharyjskiej (71 mln ha, tj. 10%). Tempo wylesiania na świecie zwalnia – w dekadzie 1990-2000 tracono średnio 7,8 mln ha lasów rocznie, w dekadzie 2000-2010 – 5,2 mln ha, a w obecnej (2010-2020) – 4,7 mln ha.

Lasy są środowiskiem bytowania większości organizmów lądowej fauny i flory na świecie i stanowią największą ostoję bioróżnorodności lądowej. Około 18% powierzchni lasów na świecie znajduje się na terenach prawnie chronionych (wobec 14% w 2000 r.). Najwięcej takich terenów jest w Afryce i Azji, gdzie chronione jest 26% powierzchni lasów (w tym w Azji Środkowej – 59%). Znaczna część lasów znajduje się także na terenach chronionych w Ameryce (21%) oraz Oceanii (16%). Najmniejszy odsetek lasów położonych na terenach objętych ochroną prawną jest w Europie – 5% (w tym w Europie Wschodniej 3%).

Udział gruntów leśnych w powierzchni lądowej (%)

Pobierz więcej danych (.xls)
2000 2018
ŚWIAT 32,2 31,2
AFRYKA 24,9 21,6
AZJA 18,9 19,9
EUROPA 45,4 45,9
AMERYKA 43,3 41,4
OCEANIA 21,6 21,8

Od 1964 r. Międzynarodowa Organizacja Ochrony Przyrody prowadzi tzw. Czerwoną Listę, która służy do oceny ryzyka wyginięcia gatunków i stanowi główne źródło informacji na temat globalnego stanu ich ochrony. Stopniowo rozszerzana lista obejmuje ok. 120 tys. gatunków zwierząt, grzybów, koralowców i roślin (z których wyginięciem zagrożonych jest ok. 32 tys.), a do końca 2020 r. prawdopodobnie zwiększy się do 160 tys. gatunków. Na podstawie danych dla ponad 20 tys. gatunków obliczany jest Globalny Wskaźnik Czerwonej Listy (Red List Index). Przyjmuje on wartości od 1 do 0, gdzie 1 oznacza znikome prawdopodobieństwo, że gatunki wyginą w najbliższej przyszłości, natomiast 0 – wskazuje, że wszystkie gatunki uległy wyginięciu. W porównaniu z 2000 r. Globalny Wskaźnik Czerwonej Listy zmniejszył się (z 0,80 do 0,73), co oznacza, że zwiększyło się ryzyko utraty różnorodności biologicznej w skali świata. Sytuacja w różnym stopniu pogorszyła się we wszystkich regionach; najbardziej w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, gdzie wartości wskaźnika (odpowiednio 0,67 i 0,72) świadczą o największym zagrożeniu gatunków. W zbliżonym stopniu do tych regionów zagrożone są gatunki w Afryce Subsaharyjskiej, Azji Wschodniej oraz w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach. Najmniejsze ryzyko wyginięcia dotyczy natomiast gatunków żyjących na terenie Azji Środkowej, gdzie wskaźnik wynosi 0,93. Na terenie Polski żyje wiele gatunków roślin i zwierząt poddanych obserwacji (pod ścisłą ochroną znajdują się m.in. kozice, żubry, wilki, głuszce czy cietrzewie). Według Wskaźnika Czerwonej Listy, ryzyko ich wyginięcia jest jednak relatywnie niewielkie i, w przeciwieństwie do tendencji obserwowanych na poziomie regionów świata, zmniejszyło się w porównaniu z 2000 (wskaźnik poprawił się z 0,95 do 0,97).

Odsetek terenów leśnych na obszarach prawnie chronionych (%)

Pobierz więcej danych (.xls)
2000 2020
ŚWIAT 14,2 17,9
AFRYKA 23,4 25,7
Afryka Północna 12,5 18,8
Afryka Subsaharyjska 23,9 26,1
AZJA 19,6 25,8
Azja Wschodnia 8,3 14,6
Azja Środkowa 29,5 58,8
Azja Południowa 19,4 24,5
Azja Południowo-Wschodnia 32,8 38,8
Azja Zachodnia 30,1 33,0
EUROPA 3,1 4,5
Europa Północna 7,5 10,4
Europa Południowa 21,7 26,8
Europa Wschodnia 2,1 3,2
Europa Zachodnia 18,9 29,9
AMERYKA 15,9 20,8
Ameryka Łacińska i Karaiby 25,0 31,3
Ameryka Północna 5,9 9,3
OCEANIA 12,5 16,1

Ochrona polskich obszarów lądowych

W Polsce 10 mln ha, tj. 33% powierzchni kraju stanowią obszary prawnie chronione. Duża część tych obszarów jest objęta programem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, powołanym przez UE w ślad za globalną konwencją ONZ o Różnorodności Biologicznej (tzw. Konwencją z Rio). Celem programu Natura 2000 jest utrzymanie cennych siedlisk przyrodniczych oraz ochrona rzadkich lub zagrożonych gatunków roślin i zwierząt na terenie UE. Program funkcjonuje w oparciu o dwa dokumenty: tzw. Dyrektywę Ptasią (w sprawie ochrony dzikiego ptactwa) i Dyrektywę Siedliskową (w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory). W całej UE obszary Natura 2000 zajmują 18% powierzchni lądowej. W największym stopniu chronione są tereny Słowenii, Chorwacji, Bułgarii i Słowacji (30%-38% całkowitej powierzchni lądowej tych krajów to obszary objęte programem). W Polsce Natura 2000 obejmuje 61 tys. km2, obszarów lądowych tj. 20% powierzchni lądowej kraju. Pod względem wielkości tych terenów Polska jest na trzecim miejscu w UE po Hiszpanii oraz Francji. Do obszarów Natura 2000 zaliczana jest część polskich parków krajobrazowych oraz wszystkie parki narodowe, a wśród nich Białowieski Park Narodowy (jedyny polski obiekt przyrodniczy wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, od ponad 40 lat).

Struktura powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionej (%)

Od 2005 r. w powierzchni obszarów prawnie chronionych jest uwzględniana ta część sieci Natura 2000, która mieści się w ich granicach.
W zakresie parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu bez rezerwatów i pozostałych form ochrony przyrody (stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych).

Pobierz więcej danych (.xls)
parki narodowe 3,1
rezerwaty przyrody 1,7
parki krajobrazowe 24,7
obszary chronionego krajobrazu 68,7
użytki ekologiczne i stanowiska dokumentacyjne 0,5
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 1,2

Różnorodność biologiczna w Polsce

Polska jest krajem o wybitnych walorach krajobrazowo-przyrodniczych, obejmującym zarówno tereny nizinne, wyżynne, górskie, jak i obszary nadmorskie. Charakteryzuje się ona dużą bioróżnorodnością, wynikającą m.in. ze znacznej powierzchni lasów, które stanowią 6% powierzchni leśnej UE. Lasy są środowiskiem życia dla ok. 65% gatunków zwierząt i roślin występujących na terenie kraju. Grunty leśne zajmują nieznacznie większą niż kilkanaście lat temu część Polski (31% jej powierzchni lądowej wobec 30% w 2000 r.). Podobne zmiany zaobserwowano w UE, gdzie grunty leśne stanowią 38% powierzchni lądowej wobec 37% w 2000 r. Odmiennie niż w regionie UE, w Polsce większość (ponad 77%) lasów stanowią grunty sztucznie zalesione (w UE 34%). Niemal cała powierzchnia krajowych lasów (97% wobec 92% w 2010 r.) objęta jest zrównoważoną gospodarką leśną, tj. posiada zatwierdzone plany urządzania lasów.

Udział obszarów lądowych Natura 2000 w powierzchni lądowej w Polsce (%)

Powierzchnie OSO oraz SOO mogą się częściowo lub w całości pokrywać ze sobą oraz z innymi formami ochrony przyrody.

Pobierz więcej danych (.xls)
2005 2019
obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) 7,8 15,7
specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) 3,8 11,2

Stan polskich lasów

Z roku na rok coraz mniejsza powierzchnia kraju poddawana jest zalesieniom (w 2000 r. było to 23 tys. ha, a w 2018 r. 1 tys. ha). Jest to m.in. efektem zmian w kryteriach przeznaczania prywatnych gruntów rolnych do zalesienia w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013.

Od 1989 r. zdrowie drzewostanu w polskich lasach jest oceniane w ramach Monitoringu Lasów. Wynika z niego, że w strukturze wiekowej polskich lasów dominują drzewostany liczące 41-80 lat, które zajmują ok. 44% powierzchni lasów. Stan zdrowotny drzew, szacowany w oparciu o stopień defoliacji koron drzew, jest nieco lepszy niż kilkanaście lat temu. Uszkodzonych jest 88% drzew, tj. nieznacznie mniej niż w 2000 r. (89%). Wyraźnie zmniejszył się (z 32% do 18%) odsetek drzew o średnich i silnych uszkodzeniach, których defoliacja przekracza 25%. Zwiększył się natomiast (z 58% do 70%) odsetek drzew o uszkodzeniach słabych, tj. takich, których stopień defoliacji wynosi 11%-25%.

Udział gruntów leśnych w powierzchni lądowej (%)

Pobierz więcej danych (.xls)
2000 2018
PL 29,6 30,9
UE 36,5 38,2

Czynniki wpływające na bioróżnorodność gleby

Jednym z głównych rezerwuarów różnorodności biologicznej jest gleba. Jej degradacja stanowi zatem zagrożenie dla zagrożenie dla środowiska naturalnego. Przejawem degradacji gleby jest m.in. zasklepianie jej materiałami nieprzepuszczalnymi (jak np. szkło, asfalt, beton, plastik) w wyniku urbanizacji i działalności budowlanej (w tym rozbudowy infrastruktury drogowej oraz kolejowej). Uszczelniona gleba traci wówczas swoje zdolności retencyjne na skutek zaburzenia możliwości wsiąkania wody. W Polsce uszczelnionych jest 1,4% powierzchni gleb (wobec 1,3% w 2006 r.), co stanowi 5,8% zasklepionych gleb w UE. Coraz większe zagrożenie dla gleby stwarza również głęboka erozja wodna. Zagraża ona 1,14% gleb w Polsce (tj. nieco więcej niż na początku dekady kiedy stwarzała ryzyko dla 1,09% gleb). Głęboka erozja gleby prowadzi do utraty w ciągu roku 16,2 ton gleby w przeliczeniu na ha (wobec 15,9 ton w 2010 r.). Jest to mniej niż średnio w UE, gdzie roczne straty wynoszą blisko 20 ton na ha.

Wskaźnik degradacji gleby poprzez uszczelnianie materiałami nieprzepuszczalnymi (2006=100)

Pobierz więcej danych (.xls)
2009 2012 2015
PL 101,8 105,5 108,7
UE 101,7 103,3 104,2

Raport 2020
Polska na drodze zrównoważonego rozwoju
Copyright (c) 2020 ApexCharts

logo
Główny Urząd Statystyczny
Aleja Niepodległości 208
00-925 Warszawa
SDG@stat.gov.pl