Raport 2020

Polska na drodze zrównoważonego rozwoju
logo
logo
Cel 1
Cel 2
Cel 3
Cel 4
Cel 5
Cel 6
Cel 7
Cel 8
Cel 9
Cel 10
Cel 11
Cel 12
Cel 13
Cel 14
Cel 15
Cel 16
Cel 17

Cel 6. Zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wody i warunków sanitarnych poprzez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi

Globalne zasoby wodne

Woda zajmuje ponad 70% powierzchni Ziemi. Zaledwie 2,5% jej zasobów stanowią wody słodkie, a tylko 0,6% to wody słodkie będące źródłem wody pitnej. Teoretycznie powinno to zaspokoić globalne potrzeby, jednak dostęp do trwałych zasobów wodnych jest utrudniony przez ich nierównomierne rozmieszczenie i nieracjonalne gospodarowanie. Negatywnie na stan zasobów wodnych wpływają również zmiany klimatyczne oraz ich skutki. W latach 2015–2017 w większości regionów świata poziom bezpieczeństwa wodnego uległ obniżeniu, co oznacza coraz mniejsze możliwości zaspokojenia zapotrzebowania na wodę słodką. W skali świata rocznie pobieranych jest 17% odnawialnych zasobów słodkiej wody, co wskazuje na brak stresu wodnego, ale w ujęciu regionalnym istnieją ogromne różnice pod tym względem. Krytyczna jest sytuacja w Afryce Północnej, gdzie roczny pobór wody przekracza ilość odnawialnych zasobów słodkiej wody w tym regionie. Duże jest prawdopodobieństwo wystąpienia deficytu wody w Azji Środkowej (gdzie pobieranych jest 88% odnawialnych zasobów wód) oraz w Azji Południowej (71%). Niepokojąca staje się również sytuacja w Azji Zachodniej oraz Wschodniej (gdzie relacja ta wynosi odpowiednio 54% i 46%).

Poziom stresu wodnego (niedoboru wody) – pobór wody w stosunku do zasobów wód (%)

Pobierz więcej danych (.xls)
2015 2017
ŚWIAT 16,5 17,0
Afryka Północna 107,8 102,9
Afryka Subsaharyjska 4,8 5,7
Ameryka Łacińska i Karaiby 4,0 5,3
Ameryka Północna 12,4 18,9
Azja Południowa 63,2 70,7
Azja Południowo-Wschodnia 14,6 19,0
Azja Środkowa 79,5 87,9
Azja Wschodnia 45,8 45,8
Azja Zachodnia 57,1 53,8
EUROPA 9,1 8,5
OCEANIA 1,9 3,9

Dostęp do wody pitnej i warunki sanitarne na świecie

Odsetek światowej populacji korzystającej z bezpiecznie zarządzanej dystrybucji wody pitnej zwiększył się z 64% w 2005 r. do ponad 70%. Oznacza to jednak, że 2,2 miliarda ludzi, głównie z najuboższych regionów świata, nadal ma ograniczony dostęp do wody pitnej lub nie posiada go wcale. Dostęp do bezpiecznej wody pitnej jest bardzo zróżnicowany w ujęciu przestrzennym. Wyraźnie lepsza jest sytuacja w miastach (gdzie taki dostęp posiada 85% mieszkańców) niż na terenach wiejskich (53%). Spośród regionów świata najwyższym odsetkiem ludności korzystającej z bezpiecznie zarządzanej dystrybucji wody pitnej charakteryzuje się Ameryka Północna oraz Europa (odpowiednio 99% i 93%), natomiast w najtrudniejszej sytuacji pozostają mieszkańcy Afryki Subsaharyjskiej, gdzie odsetek ludności z zagwarantowanym dostępem do wody zdatnej do picia nadal jest bardzo niski (27%). W porównaniu z 2005 r. poprawiła się sytuacja we wszystkich regionach; najbardziej wzrósł odsetek ludności posiadającej dostęp do bezpiecznej wody pitnej w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach (z 58% do 74%) oraz w Azji Południowej (z 46% do 59%) i Środkowej (z 58% do 71%).

Odsetek ludności korzystającej z bezpiecznie zarządzanej dystrybucji wody pitnej (%)

Pobierz więcej danych (.xls)
2005 2017
ŚWIAT 64,2 70,6
Afryka Subsaharyjska 19,6 26,9
Ameryka Łacińska i Karaiby 57,5 74,3
Ameryka Północna 98,9 99,0
AZJA 62,9 72,6
Azja Południowa 45,9 59,4
Azja Środkowa 58,2 71,0
Azja Zachodnia 67,9 75,8
EUROPA 91,0 93,4
Europa Południowa 88,4 94,0
Europa Północna 98,1 99,3
Europa Wschodnia 79,7 85,0
Europa Zachodnia 98,6 99,0

Równocześnie poprawił się także dostęp do podstawowej infrastruktury sanitarnej. Odsetek ludności na świecie korzystającej z bezpiecznie zarządzanych usług sanitarnych, w tym stanowisk do mycia rąk z dostępem do bieżącej wody i mydła wzrósł z 32% w 2005 r. do 45%. Oznacza to jednak, że nadal tego dostępu pozbawiona jest większa część populacji świata (ok. 4,1 mld ludzi). Na brak możliwości korzystania z sanitariatów najbardziej narażeni są mieszkańcy krajów afrykańskich, w szczególności Afryki Subsaharyjskiej, gdzie dostęp do bezpiecznie zarządzanych usług kanalizacyjnych posiada jedynie 18% mieszkańców, tj. niewiele więcej niż w 2005 r. (16%). W Ameryce Północnej i Europie, gdzie usługi sanitarne są najbardziej rozbudowane, do sieci kanalizacyjnych przyłączonych jest blisko 80% ludności (podczas gdy w 2005 r. odsetek ten w Ameryce Północnej wynosił 78%, a w Europie 66%). Wśród osób pozbawionych odpowiednich warunków sanitarnych na świecie, 60% dysponuje przynajmniej podstawowym wyposażeniem do mycia rąk (na obszarach wiejskich jest to 46%), natomiast 9% (prawie 700 milionów ludzi) jest pozbawione nawet elementarnych urządzeń sanitarnych, tj. dostępu do toalety czy latryny. W największym stopniu problem ten dotyczy Afryki Subsaharyjskiej, gdzie 20% mieszkańców (tj. ponad 200 milionów ludzi) nie ma zapewnionych podstawowych warunków sanitarnych.

Odsetek ludności korzystającej z bezpiecznie zarządzanych usług sanitarnych (%)

Pobierz więcej danych (.xls)
2005 2017
ŚWIAT 31,5 45,0
Afryka Północna 20,1 28,8
Afryka Subsaharyjska 16,1 18,4
Ameryka Łacińska i Karaiby 14,6 31,3
Ameryka Północna 78,1 79,8
AZJA 29,8 44,4
Azja Wschodnia 37,8 69,8
Azja Zachodnia 38,4 45,9
EUROPA 65,5 78,9
Europa Południowa 62,7 79,5
Europa Północna 92,9 95,0
Europa Wschodnia 45,5 54,8
Europa Zachodnia 95,8 96,9
OCEANIA 46,4 52,9

Zasoby słodkiej wody w Polsce

Zasoby wodne w Polsce są relatywnie niewielkie, a dodatkowo cechuje je zmienność sezonowa i zróżnicowanie obszarowe. Wielkość odnawialnych zasobów wody słodkiej przypadająca na 1 mieszkańca Polski (średnia wartość z wielolecia1) wynosi niecałe 1,6 tys. m3, co wskazuje na zagrożenie stresem wodnym. W blisko połowie krajów UE zasoby świeżej wody są niepokojąco niskie (poniżej 3 tys. m3 na osobę), w tym w Polsce, na Malcie, Cyprze i w Czechach są poniżej poziomu bezpieczeństwa wodnego (według ONZ granicą, poniżej której kraj uznaje się za zagrożony takim niedoborem wody, jest 1,7 tys. m3 na mieszkańca).

Odnawialne zasoby słodkiej wody (w tys. m3 na 1 mieszkańca, średnie roczne z wieloleciaa)

a Minimalny okres wykorzystany do obliczeń średnich rocznych z wielolecia wynosi 20 lat.

Pobierz więcej danych (.xls)
Chorwacja 28,8
Finlandia 20,0
Szwecja 19,3
Łotwa 18,9
Słowenia 15,5
Słowacja 14,8
Bułgaria 14,2
Węgry 11,9
Irlandia 10,9
Austria 9,7
Estonia 9,4
Litwa 7,9
Portugalia 7,2
Grecja 6,7
Holandia 5,3
Francja 3,1
Dania 2,8
Luksemburg 2,7
Wielka Brytania 2,6
Hiszpania 2,3
Niemcy 2,3
Belgia 2,1
Rumunia 2,0
POLSKA 1,6
Czechy 1,5
Cypr 0,4
Malta 0,2

Stopień zapotrzebowania na wodę określa m.in. Wskaźnik Wykorzystania Wody plus2 (Water Exploitation Index plus), który pokazuje, jaki odsetek odnawialnych zasobów wodnych jest wykorzystywany na danym obszarze. W większości krajów UE wskaźnik ten kształtuje się na stosunkowo niskim poziomie (za wysoki uznawany jest poziom przekraczający 20%). W Polsce wskaźnik wynosi 6,87% i chociaż wzrósł w porównaniu z 2010 r. (kiedy wynosił 5,62%), to nadal jest niższy niż przeciętny w UE (8,39%, a w 2010 r. 6,30%). Wskaźnik ten nie uwzględnia jednak nierównomiernego rozkładu przestrzennego i sezonowego zasobów i nie odzwierciedla występujących w wielu regionach Europy niedoborów wody.

W Polsce głównym źródłem zaopatrzenia gospodarki narodowej są wody powierzchniowe. Ich pobór w 2019 r. wyniósł 7,4 km³ i pokrył 80% potrzeb (głównie produkcyjnych w przemyśle), podczas gdy pobór wód podziemnych wyniósł 1,8 km³. Równocześnie zużyto 8,8 km³ wody. Od wielu lat rozkład poboru wody przez poszczególne sektory gospodarki nie ulega istotnym zmianom. Największym zużyciem wody charakteryzuje się przemysł, na który przypada 70% wykorzystanej wody; 20% zużywane jest przez gospodarkę komunalną, a kolejne 10% wykorzystywane jest na potrzeby nawodnień w rolnictwie i leśnictwie oraz do napełniania i uzupełniania stawów rybnych.

1 Minimalny okres wykorzystany do obliczeń średnich rocznych z wielolecia wynosi 20 lat.
2 Wskaźnik celów zrównoważonego rozwoju UE, odpowiadający globalnemu wskaźnikowi – Poziom stresu wodnego (niedoboru wody).

Wskaźnik wykorzystania wody plus (%)a

a Dane dla Unii Europejskiej bez Wielkiej Brytanii.

Pobierz więcej danych (.xls)
2010 2017
PL 5,62 6,87
UE 6,30 8,39

Warunki sanitarne polskich gospodarstw domowych

Większość mieszkańców Polski, podobnie jak UE, posiada dostęp do podstawowych urządzeń sanitarnych i jest podłączona do co najmniej wtórnego oczyszczania ścieków. Polska niemal dorównała Europie Zachodniej pod względem wyposażenia mieszkań w łazienkę. W większości krajów członkowskich odsetek ludności nieposiadających w swoich gospodarstw domowych wanny, prysznica i toalety kształtuje się poniżej 1% (a średnio w UE wynosi 2%). W Polsce takiego wyposażenia nie posiada 2% populacji (o połowę mniej niż na początku dekady). Odsetek ten jest znacznie wyższy wśród osób dotkniętych ubóstwem (6%) niż wśród osób żyjących powyżej progu ubóstwa (1%), podobnie jak w UE (gdzie jest to odpowiednio 5% oraz 1%).

Wpływ na poprawę dostępu do urządzeń sanitarnych ma rozbudowa sieci wodno-kanalizacyjnej, w tym intensyfikacja oczyszczania ścieków, warunkującego jakość i czystość wód. Kluczowym dla środowiska jest zastępowanie metod polegających jedynie na mechanicznym usuwaniu zanieczyszczeń bardziej efektywnymi technologiami m.in. poddaniu ich wtórnemu oczyszczaniu. W Polsce, podobnie jak w większości krajów UE, zwiększył się odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków z co najmniej wtórnym usuwaniem nieczystości (tj. na ogół biologicznym z osadnictwem wtórnym lub innym procesem redukującym materiał organiczny). Obecnie korzysta z nich 74% mieszkańców Polski (wobec 65% na początku dekady). W krajach UE o najwyższym stopniu wykorzystania tego typu oczyszczalni (m.in. Holandii, Austrii, Niemiec oraz Luksemburga) odsetek ludności obsługiwanych przez nie przekracza 95%.

Odsetek ludności nieposiadającej w gospodarstwie domowym wanny, prysznica ani toalety spłukiwanej bieżącą wodą (%)

Pobierz więcej danych (.xls)
Polska Unia Europejska
2010 2019 2010 2019
ogółem 3,8 1,6 2,6 1,5
poniżej granicy ubóstwa (<60% mediany ekwiwalentnego dochodu) 11,0 6,0 7,2 5,1
powyżej granicy ubóstwa (>60% mediany ekwiwalentnego dochodu) 2,2 0,8 1,7 0,7

Wydajniejsze oczyszczanie ścieków przyczynia się m.in. do poprawy jakości wód europejskich rzek. Stopień ich zanieczyszczenia organicznego w większości krajów UE jest mniejszy niż kilkanaście lat wcześniej, choć od 2015 r. nie ulega większym zmianom. Do określenia jakości wód wykorzystuje się m.in. pomiar biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT), które pokazuje ilość tlenu potrzebną mikroorganizmom tlenowym do rozkładu substancji organicznych. Wskaźnik ten stosuje się do określenia podatności ścieków na biologiczne oczyszczanie – im wyższa wartość BZT (czyli zapotrzebowania na tlen) tym większe zanieczyszczenie. W Polsce do rozkładu substancji organicznych w 1 litrze wody rzecznej potrzebne jest 2,74 mg tlenu i choć jest to mniej niż w 2010 r. (2,96 mg), to nadal więcej niż przeciętnie w rzekach UE (gdzie to zapotrzebowanie wynosi 2,00 mg, a w 2010 r. sięgało 2,14 mg). Polskie rzeki, jak większość europejskich rzek, są umiarkowanie zanieczyszczone, a spośród krajów członkowskich najczystsze rzeki (w których rozkład mikroorganizmów wymaga mniej niż 1 mg tlenu na litr wody) płyną przez Słowenię oraz Irlandię, natomiast najbardziej zanieczyszczone (o zapotrzebowaniu na 3 mg tlenu na litr) − przez Rumunię i Cypr.

Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT) w rzekach (mg O2/l)

Pobierz więcej danych (.xls)
2010 2017
PL 2,96 2,74
UE 2,14 2,00

Raport 2020
Polska na drodze zrównoważonego rozwoju
Copyright (c) 2020 ApexCharts

logo
Główny Urząd Statystyczny
Aleja Niepodległości 208
00-925 Warszawa
SDG@stat.gov.pl