Polska na drodze zrównoważonego rozwoju. Raport SDG 2025

Zanieczyszczenie powietrza to jeden z najpoważniejszych problemów, z którymi borykają się polskie miasta. W najnowszym rankingu Europejskiej Agencji Środowiska aż 34 polskie miasta znalazły się wśród 100 najbardziej zanieczyszczonych miast w Europie¹. Wśród nich są m.in. Chorzów, Sosnowiec, Katowice, Bytom i Ruda Śląska ‒ miasta z Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, gdzie od lat dominuje przemysł węglowy, hutniczy i energetyczny.

To właśnie w takich regionach szczególnie odczuwalne są skutki jednego z najgroźniejszych zanieczyszczeń powietrza ‒ pyłów zawieszonych PM2,5. WHO podkreśla, że ze względu na bardzo małą średnicę (nieprzekraczającą 2,5 μm) te drobne cząsteczki łatwo przenikają do najgłębszych partii płuc i naczyń krwionośnych, zwiększając ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, układu oddechowego oraz przedwczesnej śmierci. Według szacunków Europejskiej Agencji Środowiska, Polska należy do czołówki krajów Unii pod względem liczby przedwczesnych zgonów związanych z narażeniem na PM2,5, tuż za Bułgarią, Grecją i Chorwacją. Choć liczba tych zgonów na 100 tys. mieszkańców zmniejszyła się ze 117 w 2015 r. do 94 w 2022 r., nasz kraj wciąż odstaje od średniej UE, która wynosi 53.

Według WHO do 2020 r. za niebezpieczne dla zdrowia uznawano stężenie pyłów PM2,5 przekraczające 10 μg/m³, a w 2021 r. norma została zaostrzona do 5 μg/m³. W Polsce średnioroczne stężenie tych pyłów od lat przekracza normy WHO, ale sytuacja stopniowo się poprawia. W 2023 r. stężenie wyniosło 16 μg/m³ wobec 23 μg/m³ w 2015 r. Był to już trzeci rok z rzędu, w którym udało się utrzymać poziom zanieczyszczenia poniżej krajowego celu redukcji narażenia² na pył PM2,5 (ustalony na 18 μg/m³) oraz czwarty rok, w którym nie przekroczono dopuszczalnego pułapu stężenia ekspozycji na pyły PM2,5, który wynosi 20 µg/m³.

Na ten pozytywny trend w skali kraju miała wpływ coraz lepsza sytuacja na poziomie lokalnym. W 2023 r. 26 polskich miast i aglomeracji utrzymało poziom pyłów PM2,5 poniżej pułapu 20 µg/m³, czyli 2,5 razy więcej niż w 2015 r., kiedy takich miejsc było tylko 10. Poprawiła się sytuacja mieszkańców południowych aglomeracji (rybnicko-jastrzębskiej, górnośląskiej i krakowskiej) od lat najbardziej narażonych na pył PM2,5. Średnie stężenie pyłu PM2,5 w tych miejscach wyniosło 17−19 μg/m³ i było dużo mniejsze niż w 2015 r. - w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej spadło o niemal połowę, a w pozostałych o około 40%. Czystszym powietrzem oddychają także najmniej narażeni na pył PM2,5 mieszkańcy północnej Polski, m.in. aglomeracji trójmiejskiej, w której średnie stężenie tego pyłu zmniejszyło się do 12 μg/m³ z 14 μg/m³ w 2015 r.

¹ Dane pochodzą z pełnego dwuletniego okresu pomiarowego, obejmującego lata 2022–2023. Ranking uwzględnia średnie stężenia trzech rodzajów zanieczyszczeń: PM2,5, NO₂ i O₃.
² Krajowy cel redukcji narażenia to procentowe zmniejszenie krajowego wskaźnika średniego narażenia dla roku odniesienia, w celu ograniczenia szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi, które ma być osiągnięte w określonym terminie.
³ Pułap stężenia ekspozycji to maksymalny dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, ustalony na podstawie krajowego wskaźnika średniego narażenia. Jego celem jest ograniczenie szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi. Pułap stężenia ekspozycji stanowi standard jakości powietrza, który powinien zostać osiągnięty w określonym czasie.

Polska stoi przed wyzwaniem ograniczenia emisji zanieczyszczeń, w szczególności tych pochodzących z transportu drogowego. Samochody osobowe, dostawcze, ciężarówki i autobusy odpowiadają za ponad 70% gazów cieplarnianych emitowanych przez ten sektor. Pozostałe zanieczyszczenia pochodzą głównie z transportu morskiego i lotniczego. W Polsce, podobnie jak w innych krajach UE, samochód osobowy pozostaje najczęściej wybieranym środkiem transportu, co tylko pogłębia ten problem. W 2023 r. z samochodów korzystało 82% pasażerów (wobec 79% w 2015 r.). Pozostali (18%) wybierali transport autobusowy i kolejowy. W porównaniu z 2015 r. spadła liczba podróżujących autobusami (z 15% do 9%), ale nieco więcej osób wybierało pociągi — w 2023 r. podróżowało nimi prawie 9% pasażerów wobec 7% w 2015 r. Podobne zmiany widać także w całej UE.

Polska zajmuje 6. miejsce wśród najbardziej zmotoryzowanych krajów UE, co pokazuje jak ważną rolę w naszym codziennym transporcie odgrywają samochody. W latach 2015−2024 liczba samochodów na 1 tys. mieszkańców w Polsce wzrosła z 474 do 629, i obecnie przewyższa średnią unijną, która w tym czasie zwiększyła się z 508 do 578 pojazdów. Jednocześnie flota pojazdów w naszym kraju jest jedną z najstarszych w Unii. Z danych Stowarzyszenia Europejskich Producentów Pojazdów (ACEA) wynika, że w 2023 r. średni wiek samochodu w Polsce wynosił ok. 15 lat, a w Unii − 13 lat. Większość samochodów w Polsce ma już ponad 10 lat. Odsetek takich pojazdów wzrósł z 68% w 2015 r. do 76% w 2024 r., co plasuje Polskę na 3. miejscu w UE pod względem liczby najstarszych aut. Z kolei odsetek nowych samochodów, czyli tych poniżej 2 lat, pozostaje stabilny − w latach 2015−2024 oscylował wokół 5−7%.

Na polskich drogach przybywa pojazdów zeroemisyjnych, napędzanych elektrycznie lub wodorowo (z wykorzystaniem ogniw paliwowych). Choć wciąż stanowią one niewielki procent wszystkich samochodów osobowych, ich systematyczny wzrost pokazuje stopniową transformację transportu w kierunku rozwiązań bardziej przyjaznych środowisku. W 2024 r. pojazdy te stanowiły już 0,3% wszystkich pojazdów osobowych w Polsce wobec zaledwie jednej setnej promila w 2015 r. Nieco lepiej wygląda sytuacja w przypadku zeroemisyjnych autobusów, autokarów i trolejbusów – ich odsetek wzrósł w tym okresie z 0,6% do 1,5%. Mimo postępów, Polska wciąż odbiega od przeciętnej dla UE, gdzie odsetek zeroemisyjnych aut osobowych wynosi 2,2%, a zeroemisyjnych autobusów, autokarów i trolejbusów – 3,4%. Polska (obok Grecji) należy do krajów UE o najniższym odsetku zeroemisyjnych samochodów osobowych i znajduje się wśród dziesięciu krajów z najniższym odsetkiem zeroemisyjnych autobusów, autokarów i trolejbusów. Z kolei najwięcej pojazdów zeroemisyjnych można spotkać w Danii, Szwecji, Luksemburgu i Holandii.