Polska na drodze zrównoważonego rozwoju. Raport SDG 2025

Obszary chronione to miejsca, gdzie przyroda podlega szczególnej ochronie ze względu na rzadkie gatunki, cenne siedliska lub wyjątkowy krajobraz. W Polsce obszary te zajmują 32% powierzchni kraju, czyli około 10 mln ha. Większość z nich należy do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, która obejmuje blisko 20% powierzchni lądowej kraju ‒ nieco powyżej średniej europejskiej (19%). W ramach sieci Natura 2000 wyznaczono w Polsce ponad 1000 obszarów: 868 to specjalne obszary ochrony siedlisk, a 145 ‒ obszary specjalnej ochrony ptaków, z czego 10 ma podwójny status. W ich skład wchodzą m.in. doliny rzeczne, torfowiska, fragmenty lasów, a także obszary górskie i nadmorskie. Do sieci Natura 2000 zaliczane są wszystkie parki narodowe oraz część parków krajobrazowych. W 2024 r. specjalne obszary ochrony siedlisk obejmowały około 11% powierzchni kraju, natomiast obszary ochrony ptaków – 16%.

Polska wyróżnia się dużą bioróżnorodnością oraz licznymi obszarami i obiektami prawnie chronionymi ze względu na ich wyjątkowe wartości przyrodnicze. W kraju znajdują się 23 parki narodowe, 1580 rezerwatów przyrody, 126 parków krajobrazowych, 394 obszary chronionego krajobrazu, około 8 tys. użytków ekologicznych i ponad 35 tys. pomników przyrody. Największą część powierzchni chronionej w Polsce stanowią obszary chronionego krajobrazu – 68,5%. Około jednej czwartej zajmują parki krajobrazowe, natomiast znacznie mniejszy udział mają parki narodowe (3,1%) i rezerwaty przyrody (1,7%), podobnie jak zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (1,2%) oraz użytki ekologiczne i stanowiska dokumentacyjne (0,6%).

W 2023 r. Polska zajęła 3. miejsce wśród krajów UE pod względem odsetka terenów lądowych objętych ochroną, który wyniósł blisko 40%. To wynik zbliżony do liderów – Bułgarii i Słowenii (w których odsetek terenów lądowych objętych ochroną wynosi odpowiednio 44% i 41%) – i znacznie wyższy od średniej dla UE (26%).

Lasy są siedliskiem dla około 65% gatunków zwierząt i roślin występujących w Polsce. Grunty leśne zajmują 30% powierzchni lądowej Polski, podczas gdy w całej UE stanowią 39%. Lesistość w Unii jest bardzo zróżnicowana – w pięciu państwach przekracza 50% powierzchni. Liderami są Finlandia i Szwecja, gdzie lasy pokrywają ponad 60% powierzchni, a następnie Słowenia, Estonia i Łotwa (53‒58%). Z kolei najmniej lesiste są Malta (poniżej 2%), Holandia i Irlandia (ok. 10–12%). Niemal cała powierzchnia polskich lasów (98% w 2024 r. wobec 95% w 2015 r.) jest objęta zrównoważoną gospodarką leśną, tj. posiada zatwierdzone plany urządzania lasów.

W polskich lasach przeważają drzewostany w wieku 41‒80 lat (III i IV klasa), które zajmują 43% powierzchni lasów, nieco mniej niż w 2015 r. (45%). Stan zdrowotny drzewostanów monitorowany jest od 1989 r. w ramach Monitoringu Lasów. W latach 2015–2024 kondycja lasów w Polsce nieznacznie się poprawiła. Udział drzew uszkodzonych (z defoliacją powyżej 25%) zmniejszył się z 16,7% do 13,9%, choć w niektórych latach odnotowano okresowe wzrosty. Odsetek drzew zdrowych (z defoliacją poniżej 10%) wyniósł, podobnie jak w 2015 r., 11,9%, a średnia defoliacja wszystkich gatunków nieznacznie spadła – z 21,5% do 21,3%. Wśród gatunków iglastych w najlepszej kondycji zdrowotnej jest jodła, a wśród liściastych – buk. Z kolei najsłabszą kondycją charakteryzuje się świerk wśród iglastych oraz dąb wśród liściastych.