Polska na drodze zrównoważonego rozwoju. Raport SDG 2025

W dążeniu do zrównoważonego rozwoju konsumpcji i produkcji, ważne jest racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi. W Polsce w latach 2015‒2024 średnie zużycie materiałów w całym łańcuchu wartości, tzw. ślad materiałowy, wynosiło od 15 ton do 17 ton na mieszkańca rocznie. W całej UE było to nieco mniej ‒ od 14 ton do 15 ton na osobę. Ślad materiałowy w krajach UE jest jednak bardzo zróżnicowany ‒ w Hiszpanii wynosi 10 ton, a w Finlandii aż 43 tony, co wynika m.in. z różnej struktury gospodarek. Kraje, w których przemysł ma duży udział w PKB zazwyczaj charakteryzują się wyższym zużyciem zasobów niż te, których gospodarki opierają się głównie na usługach.

Jednym z powodów wysokiego zużycia surowców w Polsce jest niski poziom ich ponownego wykorzystania. W 2024 r. surowce wtórne stanowiły niecałe 8% wszystkich surowców wykorzystywanych w naszym kraju, tj. mniej niż w 2015 r. (12%). Podobnie jak w przypadku śladu materiałowego, także stopień powtórnego wykorzystania surowców w krajach UE jest bardzo zróżnicowany – w Rumunii wynosi zaledwie 1%, a w Holandii aż 33%. W 2024 r. Polska zajęła 15. miejsce w UE pod względem ilości materiałów wprowadzonych powtórnie do obiegu, spadając z 5. miejsca w 2015 r.

Mimo coraz mniejszego wykorzystania surowców wtórnych, w Polsce poprawia się wydajność zasobów. To efekt szybszego wzrostu PKB w porównaniu do zużycia surowców (w latach 2015‒2023), co oznacza, że polska gospodarka staje się coraz mniej zależna od wykorzystywania zasobów. Ponadto w 2024 r. wzrostowi PKB towarzyszył niewielki spadek zużycia surowców, co świadczy o bezwzględnym oddzieleniu wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów (tzw. decoupling absolutny). Produktywność zasobów w polskiej gospodarce jest obecnie o 40% wyższa niż w 2015 r. (wzrosła z 0,7 euro/kg do 1,0 euro/kg). Mimo to wciąż pozostaje znacznie niższa niż przeciętnie w UE ‒ w 2024 r. była o 36% niższa. Polska zajmuje 21. miejsce w UE pod względem efektywności materiałowej, awansując o dwie pozycje względem 2015 r.

O tym, czy krajowe wzorce konsumpcji i produkcji są zrównoważone, w pełni informuje ślad konsumpcyjny. Wskazuje on, w jakim stopniu systemy konsumpcji i produkcji funkcjonują w granicach dostępnych zasobów. Od 2010 r. ślad konsumpcyjny w Polsce zwiększył się o 21%, a w UE średnio o 6%. W przeliczeniu na mieszkańca wciąż jest on u nas mniejszy niż przeciętnie w UE (0,86 pkt wobec 0,93 pkt w 2023 r.). Podobnie jest z naruszeniami ograniczeń planety, które ocenia się m.in. w odniesieniu do zmian klimatu, zużycia zasobów, emisji zanieczyszczeń, toksyczności dla zdrowia ludzi oraz zmian w użytkowaniu gruntów, spowodowanych również nadmierną konsumpcją i produkcją. W Polsce naruszeń ograniczeń planety jest nieco mniej niż średnio w UE, choć ich liczba systematycznie rośnie. Z powodu nadmiernej konsumpcji, w Polsce ograniczenia planety są przekraczane średnio 3 razy w ciągu roku, a w UE – 3,3 razy.

Zrównoważona konsumpcja i produkcja dążą do racjonalnego wykorzystywania surowców oraz ograniczania wytwarzania odpadów. Przeciętny mieszkaniec Polski w latach 2014‒2022 generował od 4,5 ton do 4,8 ton odpadów rocznie, tj. mniej niż przeciętny mieszkaniec UE (od 4,8 ton do 5,2 ton). W krajach unijnych ilość odpadów wytwarzanych na osobę waha się od 1,3 tony na Litwie do 19,9 ton w Finlandii, co wynika m.in. z odmiennych struktur gospodarek. Za dużą ilość głównych odpadów mineralnych oraz ich dominujący udział w ogólnej masie odpadów odpowiadają w szczególności przemysł wydobywczy (np. w Finlandii, Rumunii, Szwecji) oraz sektor budowlany (np. w Luksemburgu).

W Polsce główne odpady mineralne z przemysłu wydobywczego i budowlanego stanowią nieco ponad połowę wszystkich odpadów, podczas gdy w całej UE ich udział przekracza 60%. W latach 2014‒2022 polski przemysł wydobywczy i budowlany wytwarzał średnio 2,5–2,7 tony głównych odpadów mineralnych rocznie na osobę. Średnia unijna wynosiła w tym czasie ok. 3,1‒3,4 tony. W przypadku pozostałych odpadów Polska generowała ich więcej na mieszkańca (2,0‒2,1 tony) niż przeciętnie w UE (1,7‒1,8 tony).

Odpadów komunalnych (w przeliczeniu na osobę) w Polsce wytwarzamy mniej niż wiele innych krajów UE, ale ich ilość systematycznie rośnie (z 286 kg w 2015 r. do 367 kg w 2023 r.). Podobnie jest ze stratami żywności ‒ w Polsce wynoszą one 127 kg na mieszkańca, tj. mniej niż średnia w UE (130 kg), ale ilość marnowanych produktów rośnie w Polsce z roku na rok.

Brak postępu w ograniczaniu ilości odpadów w polskiej gospodarce towarzyszy spadkowi ich recyklingu. W przeliczeniu na mieszkańca ilość odpadów poddanych recyklingowi zmniejszyła się o połowę ‒ z 2,4 tony w 2014 r. do 1,2 tony w 2022 r. Odmiennie kształtuje się sytuacja w UE, gdzie ilość odpadów poddanych recyklingowi na osobę wzrosła w tym okresie z 1,7 tony do 1,8 tony.