Polska na drodze zrównoważonego rozwoju. Raport SDG 2025

Ważnym narzędziem wspierającym realizację Agendy 2030, zwłaszcza w krajach o mniejszym potencjale, jest Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA). Od 2015 r. pomoc udzielana przez kraje należące do Komitetu Pomocy Rozwojowej OECD wzrosła ze 152 mld USD do rekordowych ponad 200 mld USD w latach 2022‒2024. Obecnie stanowi ona średnio 0,33% łącznego dochodu narodowego brutto (DNB) państw-dawców. To wciąż znacznie poniżej celu 0,7% DNB, który państwa te zobowiązały się osiągnąć do 2030 r. W Unii Europejskiej poziom 0,7% DNB lub wyższy utrzymują od kilku lat tylko cztery kraje: Luksemburg, Szwecja, Niemcy i Dania. Z kolei na drugim biegunie znajdują się Cypr, Węgry, Słowacja i Grecja (poniżej 0,15% DNB).

Polska w latach 2015−2024 przekazała w ramach Oficjalnej Pomocy Rozwojowej łącznie 14,7 mld USD, z czego prawie 60% przypadało na lata 2022‒2024. Udział tej pomocy w dochodzie narodowym brutto – dla którego Polska przyjęła cel 0,33% do 2030 r. – wahał się od 0,1% w 2015 r. do 0,53% w 2022 r. Wyraźnie zmieniła się struktura polskiej pomocy rozwojowej. Do 2021 r. większość wsparcia (67-78% ODA) była udzielana w ramach współpracy wielostronnej, a współpraca dwustronna stanowiła tylko 22-33% całkowitej pomocy. Od 2022 r. proporcje się odwróciły − znacząco wzrosła współpraca bilateralna (do około 70% całkowitej pomocy), głównie przez wsparcie Ukrainy i innych priorytetów wschodnich. Obecnie proporcje niemal się wyrównały i obie formy pomocy – wielostronna i dwustronna – stanowią mniej więcej po połowie polskiej pomocy rozwojowej.

W ramach współpracy wielostronnej od lat większość środków (83−95%) trafia za pośrednictwem Unii Europejskiej, a reszta – przez organizacje działające w Systemie Narodów Zjednoczonych, regionalne banki rozwoju oraz instytucje Grupy Banku Światowego. W przypadku pomocy dwustronnej do 2021 r. dominowały wydatki na stypendia i koszty kształcenia studentów w Polsce oraz projekty o jasno określonym celu, budżecie, harmonogramie i odbiorcami w kraju partnerskim. Należą do nich m.in. budowa i wyposażenie szkół, modernizacja systemów wodno-kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, a także programy wspierające rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Te dwie kategorie wsparcia razem stanowiły średniorocznie ok. 75% całkowitej pomocy dwustronnej. Od 2022 r. większość (ok. 80%) stanowią tzw. pozostałe wydatki w kraju darczyńcy. OECD definiuje je jako koszty, mające na celu promocję rozwoju gospodarczego lub poprawę dobrobytu w krajach kwalifikujących się do ODA. Wzrost udziału tych wydatków w Polsce wynikał głównie z pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. W tym okresie Polska przyjęła największą liczbę uchodźców spośród wszystkich krajów UE – blisko 1,6 miliona osób w samym 2022 r., co stanowiło wtedy 36% wszystkich uchodźców z Ukrainy.

Polska udziela pomocy rozwojowej (ODA) głównie krajom Partnerstwa Wschodniego oraz wybranym państwom Afryki, Azji i Bliskiego Wschodu. Priorytety te są zgodne z polską polityką zagraniczną i odzwierciedlają cele Wieloletniego Programu Współpracy Rozwojowej na lata 2021–2030. W 2023 r. największa część wsparcia (9% całkowitej ODA) trafiła do Ukrainy, której Polska udzieliła pomocy humanitarnej, edukacyjnej i gospodarczej.

Skuteczne wdrażanie Celów Agendy 2030 jest możliwe w warunkach trwałej stabilności finansowej państw. W Unii Europejskiej dyscyplinę finansową ma zapewniać przestrzeganie unijnych zasad zarządzania gospodarczego, w tym zreformowanego w 2024 r. paktu stabilności i wzrostu. Zgodnie z tymi regułami deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych nie powinien przekraczać 3% PKB, a dług publiczny – 60% PKB.

W latach 2015−2024 sytuacja finansów publicznych w krajach UE była zróżnicowana. Do 2019 r. większość państw członkowskich miała stabilną sytuacją budżetową – zarówno deficyt, jak i dług sektora instytucji rządowych i samorządowych stopniowo spadały. Średni deficyt w UE zmniejszył się z 1,9% do 0,5% PKB, a dług publiczny – z 85% do 78% PKB. Sytuacja uległa zmianie w 2020 r. – kiedy to pandemia COVID-19, a później rosyjska agresja na Ukrainę (wraz z wysokimi wydatkami na energię, pomoc i obronność) zaburzyły równowagę budżetową. W latach 2020−2021 średni deficyt w UE wzrósł do 5−7% PKB, a dług publiczny do 90% PKB. Od 2022 r., gdy zaczęto wygaszać nadzwyczajne środki wsparcia, sytuacja finansów publicznych zaczęła się stabilizować. W kolejnych latach deficyt utrzymywał się na poziomie ok. 3% PKB, a dług publiczny wynosił ok. 80% PKB.

Obecnie nadwyżkę sektora instytucji rządowych i samorządowych notuje tylko sześć krajów UE: Dania, Cypr i Irlandia (po ok. 4% PKB) oraz Grecja, Luksemburg i Portugalia (po ok. 1% PKB). Z kolei najniższy dług publiczny (poniżej 40% PKB) mają: Estonia, Bułgaria, Luksemburg, Dania, Szwecja, Litwa i Irlandia. Niektóre z tych państw (szczególnie Luksemburg, Szwecja i Dania) od lat przeznaczają najwyższy procent dochodu narodowego brutto na oficjalną pomoc rozwojową, znacznie przekraczając cel ONZ (0,7% DNB).

W Polsce lata 2015−2019 to okres stopniowej stabilizacji finansów publicznych – deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych wahał się od 0,2% do 2,6% PKB. W 2020 r., podczas pandemii, osiągnął 6,9% PKB, przekraczając średnią UE oraz próg 3%. W kolejnych latach deficyt w Polsce był co prawda mniejszy, ale systematycznie rósł – do 6,5% PKB w 2024 r. Obecnie to jeden z największych deficytów w UE, gorzej od Polski wypada tylko Rumunia. Dług publiczny w latach 2015−2019 w Polsce wynosił od 45% do 54% PKB. W 2020 r. wzrósł do prawie 57%, a w kolejnych latach spadł − do ok. 50% w 2023 r. Obecnie wynosi 55% PKB, tj. mieści się w dopuszczalnym przedziale. Wśród krajów UE aż dwanaście przekracza próg 60% PKB, a w pięciu z nich dług wynosi ponad 100% PKB (m.in. w Grecji, we Włoszech i Francji).