Polska na drodze zrównoważonego rozwoju. Raport SDG 2025

Innowacje i działalność badawczo-rozwojowa to ważne czynniki rozwoju każdego kraju. Wprowadzanie nowych produktów, usług i technologii zwiększa produktywność i poprawia konkurencyjność firm oraz wzmacnia pozycję kraju na arenie międzynarodowej. W Polsce w ostatnich latach nakłady na badania i rozwój systematycznie rosły. W 2023 r. przeznaczono na nie 53,1 mld zł, tj. blisko trzy razy więcej niż w 2015 r. (18,1 mld zł). W 2024 r., po raz pierwszy od wielu lat, nakłady na B+R obniżyły się o kilka procent rok do roku i wyniosły 51,5 mld zł. W strukturze tych nakładów dominują nakłady bieżące, które stanowią 91% wszystkich wydatków na realizację projektów badawczych i rozwojowych, podczas gdy w 2015 r. ich udział wynosił 74%. Do 2023 r. rosły również nakłady w odniesieniu do produktu krajowego brutto. Intensywność prac B+R zwiększyła się w tym okresie z 1,0% w 2015 r. do 1,6% PKB, a w 2024 r. – spadła do 1,4% PKB. Wyniki te są słabsze niż przeciętnie w UE (2,1‒2,3%) PKB. Pod względem intensywności prac badawczo-rozwojowych Polska osiągnęła poziom podobny do krajów Europy Południowej, takich jak Hiszpania (1,5%), Grecja (1,5%), Chorwacja (1,4%) czy Włochy (1,3%), w których nakłady na B+R rosły w tym okresie wolniej. Wskaźnik w Polsce jest też wyższy niż w niektórych krajach Europy Zachodniej (jak Luksemburg – 1,01%), ale nadal znacznie niższy niż w krajach zaliczanych do europejskich liderów innowacyjności (Szwecji, Belgii, Austrii, Niemiec czy Finlandii), w których intensywność prac B+R jest ponad dwukrotnie wyższa niż w Polsce.

Od lat działalność badawczą i rozwojową w Polsce finansują głównie przedsiębiorstwa i sektor rządowy. Obecnie to przedsiębiorstwa przeznaczają najwięcej na ten cel – odpowiadają za ponad połowę wydatków na B+R w kraju (58%). Z kolei z sektora rządowego pochodzi 35% finansowania. W 2015 r. proporcje były odwrotne – rząd przeznaczał 42% środków, a przedsiębiorstwa 39%.

Również w realizacji prac badawczo-rozwojowych przedsiębiorstwa są bardziej aktywne niż jeszcze kilka lat temu. Obecnie, podobnie jak w UE, sektor przedsiębiorstw odpowiada za 63% wydatkowanych środków na ten cel (wobec 47% w 2015 r.), korzystając zarówno z własnych funduszy, jak i środków z sektora rządowego oraz zagranicznych. Zwiększyła się także działalność badawczo-rozwojowa szkół wyższych – realizują one 34% wydatków na ten cel wobec 29% w 2015 r. Z kolei znacznie spadło zaangażowanie sektora rządowego – z 24% ogólnych wydatków na B+R w 2015 r. do zaledwie 2%.

Wraz ze wzrostem środków na działalność B+R rośnie także liczba wniosków patentowych zgłaszanych do Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO). W 2024 r. dla ochrony prawnej efektów działalności polskich badaczy (obejmującą teren całej UE) wydano 692 patenty (wobec 566 w 2015 r.). W przeliczeniu na 1 milion mieszkańców Polski liczba patentów wzrosła z 15 do 19. Mimo to, nasza aktywność patentowa pozostaje dużo niższa niż w większości krajów regionu – dla porównania w całej UE liczba zgłoszeń do EPO zwiększyła się ze 140 do 152 patentów na 1 milion mieszkańców.

Wzrost intensywności prac badawczo-rozwojowych w Polsce przekłada się na zwiększanie liczebności personelu B+R wyrażonego w ekwiwalentach pełnego czasu pracy¹ – obecnie jest blisko dwukrotnie większa niż w 2015 r. (200 tys. wobec 109 tys.). W Polsce, podobnie jak w innych krajach UE, wśród osób zaangażowanych w działalność B+R dominują pracownicy naukowo-badawczy (oprócz nich do personelu B+R zaliczani są technicy i pracownicy równorzędni oraz pozostały personel pomocniczy). Choć ich udział w ogólnej liczbie personelu B+R jest mniejszy niż w 2015 r. (73% wobec 75%), wciąż utrzymuje się powyżej przeciętnej dla UE (oscylującej wokół 65%).

Obecnie personel B+R w Polsce stanowi 1,2% aktywnych zawodowo – blisko dwa razy więcej niż w 2015 r. (0,7%). Choć nadal jest to mniej niż średnio w UE (1,6%), to widać rosnące zaangażowanie. Zwiększył się przede wszystkim personel B+R zatrudniony w sektorze przedsiębiorstw, który dziś stanowi 0,7% aktywnych zawodowo (wobec 0,2% w 2015 r.). Coraz więcej osób w sektorze szkolnictwa wyższego angażuje się także w prace badawczo-rozwojowe (stanowią one 0,4% aktywnych zawodowo wobec 0,3% w 2015 r.). Najmniej liczny pozostaje personel B+R w sektorze rządowym, gdzie stanowi ok. 0,03% ogółu aktywnych zawodowo.

¹ Jednostka przeliczeniowa służąca do określenia liczby osób faktycznie zaangażowanych w działalność B+R. Jeden ekwiwalent pełnego czasu pracy (EPC) oznacza jeden osoborok poświęcony wyłącznie na działalność B+R.